Кккккккккккккккккккккккк

Коммерциялық банктер: мә ні, тү рлерінің сыныптамасы мен қ ызметтері Қ азіргі коммерциялық банктер – бұ л тікелей кә сіпорындарғ а, ұ йымдарғ а, сондай-ақ халық қ а қ ызмет ететін банктерді білдіреді. Коммерциялық банктер деп бұ л жерде Қ Р-дағ ы екінші дең гейдегі банктер туралы айтылып отыр.Коммерциялық банктер мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі: 1.Жарғ ылық капиталдың қ алыптасуына қ арай: -мемлекеттік; -акционерлік; - жеке; -пай қ осу арқ ылы (жауапкершілігі шектеулі серіктестік); -аралас (шетел капиталының қ атысуымен).2. Операцияларының тү рлеріне қ арай: - ә мбебап, яғ ни экономиканың барлық салаларына бірдей жә не кең кө лемді банктік қ ызмет кө рсететін банктер; - маманданғ ан, яғ ни бір ғ ана салағ а қ ызмет кө рсететін банктер; 3. Аумақ тық белгісіне қ арай: - халық аралық; - мемлкетаралық; - ұ лттық; - аймақ тық; 4. Салалық белгісіне қ арай: - ө неркә сіптік банктер; - сауда банктері; - ауыл шаруашылық банктері; - қ ұ рылыс банктері; - басқ а.; 5.Филиалдар санына қ арай: - филиалсыз; - кө п филиалды.Акционерлік банктердің жарғ ылық капиталы шығ аратын акцияларын сатудан тү сетін тү сімдерден қ ұ ралады. Акциялар екі тү рге бө лінеді: жай жә не артық шылығ ы бар. Жай акция-оның иелеріне сол қ оғ амды басқ ару ісіне араласуына, оның пайдасына қ арай дивидент алып отыруғ а қ ұ қ ық береді. Ал артық шылығ ы бар акция-оның иесіне қ оғ амды басқ аруғ а қ атысуына қ ұ қ ық бермегенмен, уақ ытылы, яғ ни қ оғ амның пайдасына байланыссыз тұ рақ ты пайызын алуғ а, қ оғ ам банкроттық қ а ұ шырағ ан жағ дайларда жай акция иесінен бұ рын қ оғ амғ а қ осқ ан ө з ү лесін алуғ а қ ұ қ ық береді.Егер де банк жауапкершілігі шектеулі қ оғ ам тү рінде қ ұ рылғ ан болса, онда оның жарғ ылық қ орының ә р қ ұ рылтайшығ а тиетін ү лесі қ ұ рылтайшылық қ ұ жатта анық талады жә не бұ л банктің қ атысушылары немесе қ ұ рылтайшылары ө здеріне тиісті ү лес шегінде ғ ана оның міндеттемелеріне жауап береді.Коммерциялық банктердің қ ызметі.Коммерциялық банктер негізінен ө з клиенттерінің шаршылық қ ызметтеріне қ ызмет кө рсетумен байланысты несиелік есеп айырысу жә не қ аржылық операциялардың барлық тү рлерімен айналысады.Ұ лттық банкінің арнайы лицензиялары бар болса, банктер басқ а да банктік қ ызметтерді жү зеге асыра алады. Соның ішінде шетел валюталарымен операцияларды жү ргізу; халық тың ақ шалай салымдарын қ арау; ақ шаларды аударуғ а байланысты қ ызметтерді кө рсету. Осы операцияларды топтай отырып, олармен атқ арылатын негізгі қ ызметтерді былай қ ұ руғ а болады: -уақ ытша бос ақ шалай қ ұ ражаттарды жинақ тау (депозиттік операциялар); -экономиканы жә не халық ты несиелендіру (активтік операциялар); -қ олма-қ олсыз есеп айырысуларды ұ йымдастыру жә не жү ргізу; -инвестициялық қ ызметті; -клиенттерге басқ а да қ аржылық қ ызметтерді кө рсету.1) Банктің пассивтік операциялары.Пассивтік операциялар негізіндебанктің ресурстары жинақ талады. Сондық тан да пассивтік операцияладың коммерциялық банктер қ ызметіндегі рө лі жоғ ары.Пассивтік операциялардың мынадай формалары болады: - коммерциялық банктердің бағ алы қ ағ аздарды алғ ашқ ы эмиссиялауы; -банк пайдасынан капиталдарды немесе қ орларды ұ лғ айту жә не қ ұ ру; -басқ а да заң ды тұ лғ алардан несиелер алу; -депозиттік операциялар. Пассивтік операциялар айналыстағ ы ақ шалай қ аражаттарды банктерге тарту мү мкіндік береді. Сонымен банктің ресурстары екі топқ а бө лінеді: -банктің меншікті қ аражаттары; - банктің тартылғ ан қ аражаттарығ.Банктің меншікті қ аражаттары-банктің экономикалық дербестігін жә не қ ызмет ету тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ететін ә р тү рлі қ орлар мен бө лінбеген пайда жиынтығ ы. Банктің меншікті қ аражатына жататындар: - банктің жарғ ылық капиталы; -банктің резервтік капиталы; -қ осымша капиталы жә не пайда есебінен қ ұ рылғ ан басқ а қ орлары; -сақ тандыру резервтері; -бө лінбеген пайдасы. Қ азақ станда екінші дең гейлі банктер мынадай екі ұ йымдық формаларда қ ұ рыла алады: - пай қ осу арқ ылы, яғ ни жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасында; - акционерлік банк; -шетел капиталының қ атысуымен.Банктің меншікті қ аражатының тү ріне резервтік қ ор жатады.Резервтік қ ор – банк қ ызметінде пайда болуы мү мкін зияндардың орнын жабу мақ сатында қ ұ рылғ ан ақ шалай қ аражаты.Резервтік қ ор банктің тұ рақ ты қ ызмет етуін қ амтамасыз етеді.Бө лінбеген пайда – акциялар бойынша дивидендті тө легеннен кейін жә не резервтік қ орғ а аударғ аннан қ алғ ан пайданың бө лігі.Банктің тартылғ ан қ аражаттары активтік операциялар, оның ішінде, несиелік операциялардың 90%-ғ а жуық тай ресурстарғ а деген қ ажетін қ анағ аттандырады. Олардың рө лі біршама жоғ ары тұ рады. Заң ды жә не жеке тұ лғ алардың уақ ытша бос қ аражаттарын тарта отырып, коммерциялық банктер халық шаруашылығ ының қ осымша айналым қ аражаттарына деген сұ ранысымен қ атар халық тың тұ тыну қ ажетін қ анағ аттандырады.Банктердің ресурстарының жалпы сомасында тартылғ ан қ аражаттар ү лесі олардың басым бө лігін қ ұ райды.Нарық тық қ атынастардың дамуына байланысты, сондай-ақ ескі банктік жү йе ү шін дә стү рлі емес, уақ ытша бос ақ шалай қ аражаттарды тарту тә сілдерінің болуы, тартылғ ан қ аражаттар қ ұ рылымын толығ ымен ө згертті десе де болады.Ә лемдік банктің тә жірибеде барлық тартылатын қ аражаттарды жинақ тау тә сілдеріне байланысты ү лкен екі топқ а бө леді: I топ – депозиттер; II топ – депозиттік емес тартылғ ан қ аражаттар.Тартылғ ан қ аражаттар ішінде ең кө п бө лігіндепозиттер қ ұ райды. Депозиттер банк ү шін бірден - бір арзан ресурс кө зі болып табылады.Депозит – бұ л клиенттердің банктегі бір шотқ а салғ ан жә не ө здері пайдалана алатын қ аражаттары. Депозиттік емес тартылғ ан қ аражаттар – бұ л банктің қ арыз тү рінде немесе меншікті қ аражаттарын сату жолымен тарататын қ аражаттары.

Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ Қ

Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкі жә не оның атқ аратын қ ызметтері Қ азақ стан Ұ лттық Банкi - заң ды тұ лғ а. Қ азақ стан Ұ лттық Банкi мемлекеттік мекеме ұ йымдық -қ ұ қ ық тық нысанындағ ы заң ды тұ лғ а болып табылады, оның дербес балансы болады жә не ө зiнiң филиалдарымен, ө кiлдiктерiмен жә не ұ йымдарымен бiрге бiртұ тас қ ұ рылым қ ұ райды. Қ азақ стан Ұ лттық Банкiнiң орталық аппараты Алматы қ аласында орналасады. Қ азақ стан Ұ лттық Банкi Қ азақ стан Республикасында жә не одан тыс жерлерде ө з филиалдары мен ө кiлдiктерiн аша алады.Республиканың Ұ лттық банкінің ең басты мақ саты – экономиканы тө елм қ ұ ралдарымен ү здіксіз жабдық тауды қ амтамасыз ету жә не елдің барлық несие жү йесінің қ ызмет етуіне жағ дай жасау, есеп айырысу жү йесін қ алпына келтіру, банк қ ызметін реттеу болып табылады. Ол басқ а қ аржы насие қ ұ ралдарымен бә секелеспейді жә не ө з қ ызметінде пайданы табу мақ сатын кө здемейді. Коммерциялық жә не де басқ а несиелік мекемелер ө з клиенттеріне шаруашылық субъектілері мен халық қ а не жасаса, Ұ лттық банкі де соны жасады. Оның клиенттері – коммерциялық банктер жә не де басқ а мекемелер болды. Осыдан келіп Ұ лттық банкіні “ банктердің банкі” деп атайды. Коммерциялық банктер жә не жинақ мекемелері халық тан салымдарды қ абылдап, оларғ а қ арыз береді, сол сияқ ты Ұ лттық банкі де банктерден жә не жинақ мекемелерінен салымдарды қ абылдап, оларғ а қ арыз береді.Ұ лттық банкінің маң ызды қ ызметі – банктердің, жинақ жә не т. б несиелік мекемелердің резервтер деп аталатын салымдарын сақ тау болып табылады. “Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық банкі туралы” жә не “Қ Р-дағ ы банктер жә не банктік қ ызмет туралы” Заң дарына сә йкес барлық мекемелер ө з резервтерін Ұ лттық банкіде сақ таулары тиіс, ө йткені жоғ арыда айтылғ андай, олардың ақ ша айналысын реттеуде, коммерциялық банктердің несиелік қ ызметін реттеу жә не ө тімділікті қ амтамасыз ету ү шін стратегиялық маң ызы бар. Ұ лттық банк- коммерциялық банктерді жә не басқ а да қ аржылық -несиелік мекемелерді несиелеу қ ызметтерін атқ арады. Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық банкі, жалпы банктік жү йені қ олдау мақ сатында аукциондық негізде, ломбарттық несиелерді жә не РЕПО операциялары арқ ылы несие береді.Қ азақ стан Республикасының Ү кiметi мен Қ азақ стан Ұ лттық Банкi ө з қ ызметiн Қ азақ стан Республикасының Ү кiметiмен ү йлестiрiп отырады. Қ азақ стан Ұ лттық Банкi мен Ү кiмет жалпымемлекеттiк маң ызы бар болжалды iс-қ имыл мен қ ол жеткен нә тижелер жө нiнде бiр-бiрiн хабардар етiп отыруғ а жә не ұ дайы консультациялар алысып отыруғ а мiндеттi. Қ азақ стан Ұ лттық Банкiнiң қ ұ рылымы мен органдарына: •Қ азақ стан Ұ лттық Банкi - тiке бағ ыныстағ ы схемасы бар бiртұ тас орталық тандырылғ ан қ ұ рылым. •Қ азақ стан Ұ лттық Банкiнiң органдары Басқ арма мен Директорлар кең есi (Директорат) болып табылады. •Қ азақ стан Ұ лттық Банкiнiң қ ұ рамына департаменттерден тұ ратын орталық аппарат пен басқ а бө лiмшелер, филиалдар, ө кiлдiктер жә не ұ йымдар кiредi.Орталық банктер бү кiл елдiң несие жү йесiн бақ ылаушы ә рi реттеушi бас органның ролiн атқ ара отырып, ерекшк орынғ а ие жә не экономикалық басқ арудың мемлекеттiк органы болып табылады. Олардың басшылық ролi мемлекет берген ү лкен ө кiлеттiктермен анық талады.Ұ лттық банктiң негiзгi мiдеттерi – ұ лттық валютаның iшкi жә не сыртқ ы тұ рлаулылығ ын қ амтамасыз ету. Оларғ а: •Ақ ша айналымы, несие, банктiк есеп айырысу мен валюталық қ атынастарды ұ йымдастырады; •Ақ ша, несие жә не банк жү йелерiнiң тұ рақ ты қ ызметiн қ амтамасыз етедi; •Несие берушiлер мен салымшылардың, сондай-ақ шетел валютасын сатып алу – сату жә не айырбастау операцияларын жү ргiзетiн банктiк жә не басқ а ұ йымдардың мү ддесiн қ орғ ау жә не олардың жұ мысын бақ ылау сияқ ты мемлекеттiң экономикалық саясатын жү ргiзедi. Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық банкiнiң қ ызметтерi мен операциялары. Банк операцияларының мынадай тү рлерiн жү ргiзу тә ртiбiн айқ ындайды: банктердiң жә не банк операцияларының жекелеген тү рлерiн жү зеге асыратын ұ йымдардың корреспонденттiк шоттарын ашу жә не жү ргiзу; жеке жә не заң ды тұ лғ алардың металл шоттарын ашу жә не жү ргiзу, оларда осы тұ лғ ағ а тиесiлi тазартылғ ан қ ымбат бағ алы металдардың нақ ты мө лшерi кө рсетiледi; кассалық операциялар; аударымдық операциялар; есепке алу операциялары; жеке жә не заң ды тұ лғ алардың, оның iшiнде корреспондент банктердiң тапсыруы бойынша олардың банк шоттары бойынша есеп айырысуларды жү зеге асыру; банкаралық клиринг; сейфтiк операциялар; тө лем карточкаларын шығ ару; банкноттарды, монеталар мен қ ұ ндылық тарды инкассациялау; шетел валютасымен айырбас операцияларын ұ йымдастыру; чек кiтапшаларын шығ ару; аккредитив ашу (ұ сыну) жә не растау мен ол бойынша мiндеттемелердi орындау; Жү ктелген міндеттерге сә йкес Ұ лттық Банк аумақ тық филиалдар мен ведомстволарды қ оса алғ анда, Қ азақ стан Республикасы Президентінің 2003 жылғ ы 31 желтоқ сандағ ы № 1271 Жарлығ ымен бекітілген Ұ лттық Банк туралы ережеде кө рсетілген функцияларды орындайды.Ұ лттық Банктің қ ұ рылымына мыналар кіреді: 25 департаменттен (1 департамент Астана қ аласында), 4 дербес басқ армадан тұ ратын орталық аппарат; 16 аумақ тық филиал жә не Алматы қ аласындағ ы бір филиал - Кассалық операциялар жә не қ ұ ндылық тарды сақ тау орталығ ы; Ұ лттық Банктің Ресей Федерациясындағ ы Ө кілдігі; 4 есеп беретін ұ йым: «Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің Қ азақ стан банкаралық есеп айырысу орталығ ы» шаруашылық жү ргізу қ ұ қ ығ ы бар республикалық мемлекеттік кә сіпорны; «Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің Банктік сервис бюросы» шаруашылық жү ргізу қ ұ қ ығ ы бар республикалық мемлекеттік кә сіпорны; «Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің Қ азақ стан тең ге сарайы» шаруашылық жү ргізу қ ұ қ ығ ы бар республикалық мемлекеттік кә сіпорны; «Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің Банкнот фабрикасы» шаруашылық жү ргізу қ ұ қ ығ ы бар республикалық мемлекеттік кә сіпорны.Ұ лттық Банк: «Қ азақ станның депозиттерге кепілдік беру қ оры»; «Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің «Q-BRO» Резервтік Орталығ ы»; «Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің қ ызметін қ амтамасыз ету орталығ ы»; «Бағ алы қ ағ аздардың бірың ғ ай тіркеушісі»; «Проблемалық кредиттер қ оры»; «Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің Ұ лттық инвестициялық корпорациясы»; «Мемлекеттік кредиттік бюро»; «Бағ алы қ ағ аздар орталық депозитарийі»; «Қ азақ стан қ ор биржасы» акционерлік қ оғ амдарының акционерi болып табылады.Қ азақ станның Ұ лттық банкi: •Қ азақ стан Республикасының мемлекеттiк ақ ша-кредит саясатын жү ргiзедi, банкноттар мен тиындардың Қ азақ стан Республикасының аумағ ындағ ы бiрден-бiр эмитентi болып табылады, бағ алы қ ағ аздар эмиссиясын жасайды. Қ азақ стан Ұ лттық Банкi эмиссия жасайтын бағ алы қ ағ аздар мемлекеттiк бағ алы қ ағ аздар болып табылады жә не олар жө нiнде Қ азақ стан Ұ лттық Банкi мiндеттемелер алады. •Қ азақ стан Республикасының Ү кiметiмен келiсiм бойынша Қ азақ стан Республикасы Ү кiметiнiң мемлекеттiк қ арыздарына қ ызмет кө рсетуге қ атысады жә не Қ азақ стан Ұ лттық Банкiнiң мемлекеттiк қ арыздарына қ ызмет кө рсетедi; •Банктерге, сондай-ақ Қ азақ стан Ұ лттық Банкi Басқ армасының шешiмi бойынша Қ азақ стан Ұ лттық Банкiнде банк шоттарын ашқ ан заң ды тұ лғ аларғ а кредит беруге қ ұ қ ылы. Банктер ү шiн соң ғ ы сатыдағ ы кредитор болып табылады;

Қ азақ стан Республикасында ипотекалық несиелеудің дамуы Ипотекалық несие— бү л қ озғ алмайтын мү ліктерді (тұ рғ ын ү йді, ө ндіріс ғ имараттарын, жерді жә не т.с.с.) кепілге ала отырып, ұ зақ мерзімге берілетін несиені білдіреді.Ипотекалық несие кө біне ипотекалық банктер арқ ылы беріледі. Бідің отандық банктеріміздің тә жірибесінде ипотекалық несие беру барысы енді ғ ана дами бастады. Алғ ашқ ы ипотекалық несиелер ААҚ Центоркредит банкімен ө з қ ызметін біріктірген Тұ рғ ын-ү й қ ұ рылыс банкімен берілген болатын. Несиенің бұ л формасының дами алмай отыту мә селелері де аз емес, атап айтсақ, қ озғ алмайтын мү ліктер нарығ ының (ө те қ ымбат тұ рғ ын-ү й нарығ ынан басқ а) болмауы, сонымен қ атар, жердің ө тімсіздігінен банктердің оларды кепілге алудан бас тартып отыруы, сондай-ақ арнайы ипотекалық жү йенің қ ызмет етуінің кешігуі т.сБірінші кезең (1991-1995ж.) 1992ж. Қ Р тұ рғ ын ү й қ орын жекешелендіру туралы, 1992ж. Қ азақ стан Республикасының Тұ рғ ын Ү й Кодексі, Жаң а тұ рғ ын ү й саясаты, 1994ж. Тұ рғ ын ү й несиелері туралы заң дар шығ арылып, 1995ж. Тұ рғ ын Ү й Қ ұ рылысы Жинақ Банкі қ алыптасты; Екінші кезең (1996-1999ж.) тұ рғ ын ү й коммуналдық шаруашылығ ын реформалау жү ргізілді, 1996ж. Тұ рғ ын ү й қ ұ рылысы Заң ы қ арастырылды Ү шінші кезең (2000-2005ж.) 2000 ж. Қ Р Бағ дарламалар дайындау Ережелері, АҚ Қ азақ стан Ипотекалық Компаниясы, 2003ж. Қ азақ станда ипотекалық несиелерді кепілдендіру қ оры қ алыптасып, 2004 ж. Президенттің Қ азақ стан халқ ына жолдауы қ арастырылды, 2005-2007 жылдарғ а Мемлекеттік бағ дарламалар қ абылданды; Тө ртінші кезең (2006-2009ж.) 2007 ж. Тұ рғ ын ү й қ ұ рылысындағ ы ү лестік қ атысу туралы Заң ы; Қ Р тұ рғ ын ү й нарығ ын, қ ұ рылысын одан ә рі дамыту кө зделді, екінші кезектік мемлекеттік бағ дарламалар қ арастырылды;

Қ азақ стан Республикасында несиелік мекемелердің дамуы Қ азақ стан Республикасының Орталық банкі еліміз тә уелсіздік алғ ан соң КСРО Мембанктің Республикалық Кең есінің негізінде 1990 жылдың желтоқ санында алғ ашқ ыда Қ азақ станның мемлекеттік банкі ретінде қ ұ рылып, ал 1995 жылдың наурызынан Қ азақ стан Ұ лттық банкі деп аталады.Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық банкі Қ азақ стан Республикасының Орталық банкі болып табылады, Қ азақ стан Республикасының банк жү йесінің жоғ ары дең гейін білдіреді жә не ө з қ ызметін Қ азақ стан Республикасы Президентінің 1995 жылғ ы 30 наурыздағ ы «Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық банкі туралы» Заң кү ші бар Жарлығ ы бойынша жү ргізеді жә не осы жарлық қ а сай Президентке есеп береді. Сонымен қ атар Ұ лттық банк ө з қ ызметінде Қ азақ стан Республикасының Конституциясын жә не басқ а заң дарды, халық аралық шарттар мен келісімдерді басшылық қ а алады.

Қ азақ стан Республикасының банк жү йесі Банк – ө зінің жарғ ысы бар, толық шаруашылық есеп жә не ө зін-ө зі қ аржыландыру негізінде қ ызмет жасайтын заң ды тұ лғ а. Ол ақ ша қ аражатын тарту, орналастыру жә не басқ а банктік операциялар жү ргізетін мекеме.Банк жү йесі - банк операцияларының бірың ғ ай ұ лттық немесе халық аралық жү йесіне біріктірілген банкілердің жиынтығ ы, яғ ни бір-бірімен жә не сыртқ ы ортамен тығ ыз байланыстағ ы банкілердің жиынтығ ы. Бір жү йедегі банкілер несие, есеп айырысу операциялары мен ө згедей операцияларды жү зеге асырады, нормативтік актілермен реттеледі. " Қ азақ стан Республикасындағ ы банкілер жә не банк қ ызметі тура- лы" Қ Р Заң ына (1995) сә йкес Қ азақ станда Банк жү йесі екі дең гейлі. Ұ лттық банк мемлекеттің Орталық банкі болып табылады жә не Банк жү йесінің жоғ ары (бірінші) дең гейіне жатады, айналысқ а ақ ша шығ арады, оның міндеті — ұ лттық валютаның — тең генің тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ету, коммерциялық банкілердің қ ызметін қ адағ алап, бақ ылау. ұ лттық банкінің міндеттері, қ ызметі, қ ағ идаты, қ ұ қ ық тық мә ртебесі жә не ө кілеттігі " Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық банкі туралы" Қ Р Заң ында (1995) белгіленген. Екінші дең гейдегі банкілерге коммерциялық банкілер жатады. Олардың міндеттері — клиенттерге (кә сіпорындарғ а, ұ йымдарғ а, халық қ а) тү рлі қ ызметтер кө рсету (несие беру, есеп айырысу, кассалық, валюталық, депозиттік, т. б. операциялар жасау)Банк туралы тү сінік, оның тү рлері, қ ызметтері.Несие жү йесінің негізгі буынын ─ банктер. Себебі масштабы жә не маң ызы жө нінен несие қ атынастарының басым кө пшілігі банктер арқ ылы ө теді. Банктер мемлекет пен кә сіпорындардың, акционерлік қ оғ амдар мен жауапкершілігі шектеулі серістіктердің, мектеп пен ауруханалардың жә не халық тың уақ ытша бос ақ шаларын шоғ ырландырып, оларды іс-жү зіндегі капиталғ а айналдырады. Сонымен қ атар, банк тө лем, есептеу, несие беру, сақ тандыру жә не т.б. кө птеген сан алуан операцияларды жү ргізеді.Банк деген ұ ғ ым не, ол қ алай пайда болды деген сұ рақ қ а жауап іздестірейік. «Банк» деген ұ ғ ымы италиян сө зі «bank» ─ орындық, «айырбас орындығ ы ─ айырбас орны» дегенді білдіреді.Банктің атқ аратын қ ызметерін негізінен тө мендегідей топтастыруғ а болады: · Уақ ытша бос ақ ша қ аражаттарын тарту, жинақ тау жә не оны қ арыз капиталына айналдыру; · Кә сіпорынғ а, мемлекетке, жеке адамдарғ а несие беру, бағ алы қ ағ аздармен операция жү ргізу; · Ақ ша айналымын ретеу. Банк ─ ә ртү рлі шаруашылық субъектілердің тө лемайналымы жү ретін орталық. Банк ө зінің есеп айырысу жү йесі арқ ылы клиенттеріне айырбас, капитал жә не ақ ша айналымын жү ргізуге мү мкіндік туғ ызады; · Айналымғ а несие қ ұ ралдарын шығ ару. Банк клиентін тек жинағ ан уақ ытша бос ақ ша қ аражатымен несиелеп қ ана қ оймай, сонымен қ атар депозиттік чектерді, вексельдерді шығ арумен де несиелейді; · Экономикалық жә не қ аржылық кең ес беру.Орындайтын айырық ша қ ызметтеріне байланыты банктер эмиссиялық жә не эмиссиялық емес болып екіге бө лінеді.Эмиссиялық банк ─ ол айналысқ а ақ ша белгілерін эмиссиялауғ а (шығ аруғ а) қ ұ қ ығ ы бар, ә детте, орталық банк. Мемлекеттің Орталық банкінің негізгі мақ саты ─ айналысқ а ақ ша бірлігін шығ ару, банктерге ерекше тауар ─ ақ ша белгіін сату жә не банк жү йесінің несие-есеп, эмиссиялық жұ мысын басқ ару. Ол ─ елдің екі дең гейлі банк жү йесінің ─ жоғ ары дең гейіндегі банк.Мемлекеттегі басқ а банктердің барлығ ының да ақ ша бірліктерін шығ аруғ а қ ұ қ ы жоқ эмиссиялық емес банктер. Олар коммерциялық, инвестициялық, инновациялық, ипотекалық жә не т.с.с. банктер. Коммерциялық банктер клиенттерге кө рсететін қ ызмет тү рлерін ү немі ұ лғ айтып тұ ратын ә мбебап ү лгідегі банк. Ал басқ а банктер бір-екі қ ызмет тү ріне маманданғ ан банктер.Инвестициялық жә не инновациялық банктердің екі тү рі де ұ зақ уақ ытқ а ақ ша қ аражатын шоғ ырландырумен маманданады, яғ ни олар облигация, акция жә не басқ а бағ алы қ ағ аздар шығ ару арқ ылы ақ ша тартып, кейін ұ зақ мерзімге қ арызғ а береді. Инвестициялық банктер кә сіпкерлерге қ арыз берсе, ал инновациялық банктер технологиялық жаң алық тарды ө ң деуді жә не оны игеруге несиелейді.Ипотекалық банктер ─ жерді жә не жылжымайтын мү ліктерді кепілдікке алып, ұ зақ мерзімге несие береді. Олар ипотекалық облигация, акция жә не басқ а бағ алы қ ағ аздарды сату арқ ылы ақ ша жинақ тайды.Қ азақ стан респбликасының қ азіргі банк жү йесінің қ ұ рылуы 1990 жылы желтоқ санында Қ азКСР-ның Жоғ ары Кең есі қ абылдағ ан «Банктер жә не банк қ ызметі туралы» Заң ынан бастау алады. Заң ғ а сә кес республикада екі дең гейлі банк жү йесі қ ұ рылды: жоғ ары (бірінші) дең гейдегі банк ─ Қ азКСР-ның Мемлекеттік банкі жә не тө менгі (екінші) дең гейдегі банк ─ коммерциялық банктер жү йесі.Мемлекеттің несие жү йесінде коммерциялық банктердің алатын орны ө те зор. Олардың міндеті ақ ша айналымы мен капитал айналымының ү здіксіз қ озғ алысын қ амтамасыз ету, ө неркә сіп мекемелерін, мемлекет пен халық ты несиелеу, халық шаруашылығ ына қ ор жинау ү шін жағ дай жасау болып табылады.Коммерциялық банктердің негізгі атқ аратын қ ызметтері: · Ақ ша қ аражаттарын шоғ ырландыру жә не тарту; · Несие беру; · Шаруашылық тармен есеп жә не тө лем жұ мыстарын жү ргізу; · Тө лем қ ұ ралдарын шығ ару, · Бағ алы қ ағ аздарды шығ аруды жә не орналастыруды ұ йымдастыру; · Сенімхат бойынша клиенттердің мү лкін басқ ару (яғ ни траст операциясын жү ргізу); · Клиенттерге кең ес беру.Банктердің экономикадағ ы маң ызын олардың олардың атқ аратын операциялары анық тайды. Коммерциялық банктердің операциялары негізінен мына топтарғ а бө лінеді: пассив (қ аражат тарту); актив (қ аражатты орналастыру); комиссиялық -делдалдық (клиенттің тапсырысы бойынша комиссиялық ақ ылы) жә не сенімді операциялар.Соң ғ ы кездері коммерциялық банктермен басқ а несие мекемелерінің арасындағ ы бә секе кү шейе тү суде. Бә секе банктердің жаң а қ ызмет тү рлерін іздестіруге, клиенттерге ұ сынатын қ ызмет тү рлерін ө сіруге жә не қ ызмет кө рсету сапасын жақ сартуғ а ынталандырады. Сондық тан қ ызмет нарығ ындағ ы ө з орнын нығ айту ү шін олар банктерге тә н емес операцияларды батыл мең геріп, қ аржылық кә сіпкерлікте кең қ олдануда. Сайып келгенде банктердің экономикадағ ы ролі артуда. Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық банкі.Қ азақ стан Республикасының Орталық банкі еліміз тә уелсіздік алғ ан соң КСРО Мембанктің Республикалық Кең есінің негізінде 1990 жылдың желтоқ санында алғ ашқ ыда Қ азақ станның мемлекеттік банкі ретінде қ ұ рылып, ал 1995 жылдың наурызынан Қ азақ стан Ұ лттық банкі деп аталады.Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық банкі Қ азақ стан Республикасының Орталық банкі болып табылады, Қ азақ стан Республикасының банк жү йесінің жоғ ары дең гейін білдіреді жә неө з қ ызметін Қ азақ стан Республикасы Президентінің 1995 жылғ ы 30 наурыздағ ы «Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық банкі туралы» Заң кү ші бар Жарлығ ы бойынша жү ргізеді жә не осы жарлық қ а сай Президентке есеп береді. Сонымен қ атар Ұ лттық банк ө з қ ызметінде Қ азақ стан Республикасының Конституциясын жә не басқ а заң дарды, халық аралық шарттар мен келісімдерді басшылық қ а алады.Қ азақ стан Ұ лттық банкі басқ а елдердің Орталық банктерімен жә не тағ ы басқ а банктермен қ арым-қ атынаста, халық аралық банктер мен басқ а да қ аржы-несие ұ йымдарында Қ азақ стан Республикасының мү ддесін білдіреді. Ұ лттық банк пен оның бө лімшелері салық тың, алымның жә не баждың, соның ішінде кеден бажының барлық тү рлерін тө леуден босатылады.Қ азақ стан Ұ лттық банкі заң ды тұ лғ а болып табылады, оның дербес балансы болады жә не ө з қ арамағ ындағ ы бө лімшелермен бірге біртұ тас қ ұ рылым қ ұ райды.Ол республиканың кез-келген жерінде жә не одан тыс жерлерде ө зінің басқ армасын жә не басқ а да бө лімшелерін ашуғ а қ ұ қ ығ ы бар. Ө з жұ мысын ү кіметпен келісіп, ү немі кең есіп жү ргізеді.

Қ азақ стан Республикасының банк жү йесіне ә лемдік дағ дарыстың ә сері Бiздiң банктер ТМД-дегi тең дессiз жү йе деген тең еуге ү йренiп қ алды. Бiз қ азiр «ТМД-дегi ең мық ты банк жү йесi Қ азақ стандiкi»- деп мақ танамыз. Оның мық тылығ ының астарында бiздiң ата-бабамыздан қ алғ ан жердiң байлығ ы: мұ най факторы жатыр. Банктердiң айналымындағ ы ақ шаны сол мұ найдан тү скен ақ ша кө бейтуде. Соң ғ ы 15 жылда бiзде банк жү йесi емес, ақ ша жү йесiнiң ғ ана пайда болғ анын айту керек. Ал, банк жү йесi бұ рыннан да дамығ ан, мық ты жү йе едi. Себебi, мамандары мық ты болды. Қ азақ ССР Мемлекеттiк Банк мекемесiнiң басшысы болып 27 жыл iстеген В.Бондаренко деген қ аржыгер болды. Сол Бондаренко шалғ айдағ ы бө лiмшелердегi ахуалғ а шейiн алаң дап отыратын едi. Қ азiргi банкирлердi халық тың ахуалы, тiптi, алаң датпайды. Олардың мақ саты тек пайда табу. Бiздiң банктер тек алып-сатумен айналысады. Алып-сату да керек шығ ар. Бiрақ, банк саласының негiзгi қ ызметi экономикағ а тiрек болу. Ал бiздегi банктер соң ғ ы 15 жыл бойында бұ рынғ ы Кең ес ү кiметiнен қ алғ ан мемлекеттiк компаниялар (қ азiргi ұ лттық компаниялардың) ақ шасын айналдырумен келедi. Мемлекеттiк компанияларғ а қ ызмет кө рсетушi банктер мық ты да, қ алғ андарының жағ дайы керемет емес. Елдегi ө неркә сiптi дамытпайынша, банк саласы бұ дан ә рi дамымайды. Қ аржы саласында уақ ытша тұ рақ тылық болатын шығ ар. Алайда, ұ зақ мерзiмге қ анат жая алмайды. Банк активтерiнiң кө бейгенi, қ айталап айтамын: мұ найдың буы, шикiзаттың ақ шасы.Қ азақ стан банктерiне мемлекеттiң қ ауiпсiздiгi, елдiң тұ рмысы аса маң ызды емес. Банктер несиенi қ арша боратуының кесiрiнен қ алғ ан-қ ұ тқ ан тауарғ а, (ә сiресе, автө кө лiктер) сұ раныстың молынан туғ анын тү сiнгiсi келмейдi. Елдi тiптi, металлоломдар орталығ ына айналдыратын болды. Ү кiмет заң дайындап жатқ анда «Алдымен менiмен ақ ылдасып ал» деп қ ай кә сiпкер айтушы едi? Ал бiздiң банк басшылары солай деп айта алады. Билiк оларғ а кезiнде еркiндiктi молынан берiп қ ойды. Ол бар болғ аны шектеу қ ойды: «Ө з меншiк капиталың ның кө лемiндей ақ шаны ғ ана шетелден қ арыз ретiнде алуғ а мү мкiндiгiң бар» дейдi. Яғ ни, банктердi ө з капиталын жоғ арылатуғ а шақ ырып отыр.Банктердiң капиталын кө бейтуге кiм кедергi? Шетелден ә келген ақ шаны осы жерде жаратсын. Қ азақ станғ а келген бiр тиын осы Қ азақ станда қ алуы керек. Ол ақ ша халық қ а, ө ндiрiске жұ мыс iстеуi керек. Шетелден ә келген ақ шаны неге қ айтадан шетелге шығ арады? Сол бiздiң банктер ақ ша салып жатқ ан елдердiң банктерiнiң де қ арыз алуғ а мү мкiндiгi бар. Қ азақ стан банктерiнiң арада делдал болуының аса қ ажетi де жоқ. Банктер ө з бизнесiн диверсификациялап, бө лiп жатыр. Қ азақ стандағ ы капиталы кейiннен ың ғ айсыз жағ дайғ а тап болатын кү н туса, соның алдын алайын деген ой бар. Ертең гi кү нi елдегi банкке бiрдеме болса, арғ ы жақ тағ ы капиталы аман қ алады емес пе? Олар ең алдымен ө здерiне ың ғ айлы жағ дай жасауда. Бү гiнгi бизнестiң дең гейi сондай. Бә лкiм, ұ рпақ ауысқ ан соң, жағ дай басқ аша болатын шығ ар. Ә бден қ арыны ашқ ан адамды дастарханғ а жiберсе, ол ондағ ы тамақ ты таң дап iшпейдi ғ ой, қ олына келгеннiң бә рiн ала бередi. Бiздiң бизнес те сондай. Шү кiршiлiк жоқ. Ү кiметтiң кезiнде мемлекеттiк банктердi жекешелендiргенi ү лкен кемшiлiк болды ма деп ойлаймын. Мемлекетке кейiннен жең iл несиенiң керек болатынын ү кiметтегiлер қ аперден шығ арғ ан.Яғ ни, қ олындағ ы ө з қ ұ ралынан айрылып қ алды. Қ азiр Ү кiмет банктердi «шағ ын бизнеске кө мектеспейсiң» деп жазғ ырады. Ал нарық тық тұ рғ ыдан қ арасақ, жекеменшiк банк не iстесе де ө з шаруасы. Сондық тан, банктер мен халық арасында алшақ тық пайда болды. Мемлекеттiк банктердiң жекешеленуiнен халық еш пайда кө рген жоқ. Қ азiр несиенiң пайыздық кө рсеткiшi тө мен тү сетiн емес. Ол инфляцияғ а қ атысты мә селе. Ал инфляция мә селесiн шешпей, Ү кiметтiң жоспары орындалмайды.Банк секторы 2008 жылдың екінші жартысында басталғ ан дағ дарыстың екінші «толқ ынынан» елеулі қ ысым кө рген отандық қ аржы секторының негізгі сегменті болып қ ала берді. Атап айтқ анда, сыртқ ы қ аржыландыру есебінен ө зінің бизнес стратегиясын қ аржыландырғ ан екінші денгейдегі банктер ө ткен жылы ө тімділіктің тапшылығ ы, қ атаң талаптары жағ дайында жэне қ айта қ аржыландыру мен ө тімділік тә уекелдерінің ө рістеуі барысында іс-ә рекет жасауғ а мэжбү р болды, бү л олардың активтерінің ө су қ арқ ынының баяулауына жэне ө з кезегінде нақ ты сектордағ ы халық ты несиелеу кө лемінің тө мендеуіне алып келді. Бұ л ретте, жылжымайтын мү лік пен қ ұ рылыс секторларын несиелеу кө лемі тө мендеді, сондай-ақ ө з бизнесіне банк ресурстарының есебінен белгілі бір дең гейдегі тұ рақ тылық жағ дайында демеу кө рсетіп отырган шағ ын кә сіпкерлік субъектілерін несиелеу де барынша азайды.Жылжымайтын мү лік нарығ ындағ ы тү рақ сыздық жэне бағ аның ө згеруі, іскерлік белсенділігінің тө мендеуімен қ атар несиелеу талаптарын қ айта қ арау арқ ылы ЕДБ тә уекелдерін қ айта бағ алау, сондай-ақ халық тың сатып алу қ абілеттілігінің кемуі банк секторының тұ рақ ты жү мыс істеуіне ық пал еткен негізгі факторлардың бірі болып табылатын банктердің несиелік портфелінің сапасына кері ә сер етті.Мемлекет басшысы дағ дарыс кезіндегі «маң ызды міндет – бұ л біздің еліміздің банк секторының орнық тылығ ын қ амтамасыз ету» деп атап ө тті. Мемлекет басшысы Ұ лттық инвесторлар кең есіндегі ө зінің баяндамасында атап ө ткендей «Біздің еліміздің азаматтары, кә сіпкерлер мен инвесторлар Қ азақ станның банк жү йесі қ алыпты жұ мыс істейтіндігіне, ө з міндеттемелерін мү мкіндігінше жә не қ ажеттілігіне орай орындайтындығ ына сенімді болуғ а тиіс. екінші жағ ынан банктердің акционерлері ө з банктерін нығ айтуғ а ақ ша салуды жалғ астыруғ а тиіс. немесе ө здерінде бар активтерді сатуды жалғ астыратын немесе басқ а жинақ тарды пайдаланатын болады, егер қ арсы қ озғ алыс болса ғ ана ү кімет қ олданатын шаралар жұ мыс істейтін болады».Бұ л ретте ол «халық осының айналасында алыпсатарлық жасамауы қ ажет, бұ л бюджеттің ақ шасы, яғ ни халық тың ақ шасы жә не олар жағ дай тұ рақ танғ ан кезде пайдамен мемлекетке қ айтарылатын болады».Ү кімет Қ азақ станның банк жү йесін қ олдау жө нінде қ осымша шаралар қ абылдауғ а ниет білдірді. Тек банктер ғ ана экономикағ а қ аражат тиімді қ ұ ю ү шін қ ажетті пә рменді, ашық жә не нарық тық тетіктерді қ амтамасыз ететін болады.Мемлекет банктерге қ олдау кө рсете отырып, оларды басты міндетті – экономиканың шикізат емес секторына, оның ішінде шағ ын жә не орта бизнеске кредит беруді шешу ү шін делдал ретінде пайдаланатындығ ын атап ө ткен маң ызды.Екінші дең гейдегі банктерді Ү кіметтің экономиканы тұ рақ тандыру жә не сауық тыру жө ніндегі шараларын іске асыратын негізгі арна ретінде пайдалана отырып, мемлекет қ ұ рылыс саласы кредиттік ресурстар есебінен қ аржыландырылатындық тан жә не осылайша, банктердің қ аржылық мү мкіндіктеріне тікелей байланысты болатындық тан, оны одан ә рі дамыту ү шін жанама жаң а қ арқ ын береді.Сонымен бірге қ ұ рылыс секторын дамытудың мультипликативті ә сері болады, себебі қ ұ рылыс материалдары индустриясының ілеспе қ ұ рылысының дамуына, ал, ізінше, қ ұ рылыс секторының маң ына шоғ ырланғ ан шағ ын орта бизнестің дамуына ық пал ететін болады, сол сияқ ты жаң а жұ мыс орындары пайда болады. Банктер мемлекет пен экономика арасындағ ы делдал рө лін орындай отырып, мемлекет беретін қ аражатты пайдалана отырып, кредиттер беруден тү сетін меншікті кірісті алу есебінен зор қ олдау алады.

Қ азіргі таң дағ ы Қ Р-ң ақ ша-несиелік сферасындағ ы ағ ымдық тенденциялар

Қ Р банк жү йесінің дамуы! Банк жү йесі - банк операцияларының бірың ғ ай ұ лттық немесе халық аралық жү йесіне біріктірілген банкілердің жиынтығ ы, яғ ни бір-бірімен жә не сыртқ ы ортамен тығ ыз байланыстағ ы банкілердің жиынтығ ы. Бір жү йедегі банкілер несие, есеп айырысу операциялары мен ө згедей операцияларды жү зеге асырады, нормативтік актілермен реттеледі. " Қ азақ стан Республикасындағ ы банкілер жә не банк қ ызметі тура- лы" Қ Р Заң ына (1995) сә йкес Қ азақ станда Банк жү йесі екі дең гейлі. Ұ лттық банк мемлекеттің Орталық банкі болып табылады жә не Банк жү йесінің жоғ ары (бірінші) дең гейіне жатады, айналысқ а ақ ша шығ арады, оның міндеті — ұ лттық валютаның — тең генің тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ету, коммерциялық банкілердің қ ызметін қ адағ алап, бақ ылау. ұ лттық банкінің міндеттері, қ ызметі, қ ағ идаты, қ ұ қ ық тық мә ртебесі жә не ө кілеттігі " Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық банкі туралы" Қ Р Заң ында (1995) белгіленген. Екінші дең гейдегі банкілерге коммерциялық банкілер жатады. Олардың міндеттері — клиенттерге (кә сіпорындарғ а, ұ йымдарғ а, халық қ а) тү рлі қ ызметтер кө рсету (несие беру, есеп айырысу, кассалық, валюталық, депозиттік, т. б. операциялар жасау).Қ азақ стан Республикасының Орталық банкі еліміз тә уелдік алғ аннан соң КСРО Мембанкінің Республикалық ең сесінің негізінде 1990 жылдың желтоқ санында алғ ашқ ыда Қ азақ станның Мемлекеттік банкі ретінде қ ұ рылып, ал 1995 жылдың наурызынан Қ азақ стан Ұ лттық банкі деп аталады.Ол республикадағ ы банк жү йесінің жоғ ары (бірінші дең гейіндегі банк, ө з қ ызметін Қ азақ стан Республикасы Президентінің 1995 жылғ ы 30 наурыздағ ы «Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық банкі туралы» Заң кү ші бар Жарлығ ы бойынша жү ргізеді жә не осы Жарлық қ а сай Президентке есеп береді. Сонымен қ атар Ұ лттық банк ө з қ ызметінің Қ азақ стан Республикасының Конституциясын жә не басқ а заң дарды, халық аралық шарттар мен келісімдерді басшылық қ а алады.Қ азақ стан Ұ лттық банкі Қ азақ стан Республикасы заң дарының негізінде ө зінің қ ызметіне қ арай Ұ лттық банк берген лицензия негізінде кейбір банктік операция тү рлерін жү ргізетін барлық банктердің, банктік емес қ аржы мекемелерінің міндетті тү рде орындауы ү шін нормативтік актілер шығ арады. Ол нормативтік актілер «Қ азақ стан Ұ лттық Банкінің хабаршысы», «Вестник Национального Банка Казахстана» атты қ азақ жә не орыс тілдерінде шығ атын ресми басылымдарда жарияланады.Қ азақ стан егемендікке ие болғ ан кезде, Мемлекеттік банк базасында нарық тық экономикасы дамығ ан елдерде қ абылданғ ан тұ жырымдамалар негізінде Қ азақ стан Республикасының Мемлекеттік банкі қ ұ рылды.Банкілік реформаның екінші кезең інің барысында банкілердің қ ұ рылымы қ айта қ ұ рылып қ ана қ ойғ ан жоқ, сонымен қ атар банк қ ызметін жү зеге асыруда терең ө згерістер орын алып, оның жаң а ә дістері мен нысандары бекітілді. Нә тижесінде, Қ азақ станда іс жү зінде екі дең гейлі банк жү йесі қ алыптасты: бірінші дең гей — Қ азақ стан Республикасының орталық банкі, екінші дең гей — коммерциялық банктер жә не жекелеген несиелік операцияларды жү ргізетін ө зге де несиелік мекемелер.Қ азақ стан Республикасының нарық тық қ атынастарғ а ө туі ұ лттық банкілік заң наманы, біріншіден, сол нарық тық экономиканың мұ қ таждық тарымен, екіншіден, оны қ алыптастырудың, осы саладағ ы қ ұ қ ық тық реттеудің бай тә жірибесін жинақ тағ ан шетелдік мемлекеттердің негізгі қ ағ идаларымен сә йкестендіру қ ажеттігін шарттандырады. Қ азақ станның жә не шет елдердің банкілік заң намаларын ү йлестіру қ азақ стандық жә не шетелдік банктердің арасындағ ы ү немі дамып отырғ ан байланыстардан туындап отыр. Банкілік заң нама ә ртү рлі иерархиялық дең гейдегі нормативтік актілердің шоғ ырын білдіреді жә не бірқ атар ерекшеліктерге ие болады. Сондай ерекшеліктердің біріншісі, оның сала аралық сипаты, ө йткені банк заң намасы тү рлі қ ұ қ ық салаларының нормаларын қ амтиды. Олардың арасында ерекше орынғ а конституциялық, ә кімшілік жә не азаматтық қ ұ қ ық нормалары ие. Мұ нымен қ атар банкілік қ ызметтің ө зінің кө п қ ырлылығ ына орай, қ ылмыстық, азаматтық іс-жү ргізу, қ ылмыстық іс жү ргізу жә не басқ ада қ ұ қ ық салаларының нормаларын қ амтитың нормативтік актілерді де банкілік заң намағ а жатқ ызуғ а болады.Ә кімшілік қ ұ қ ық тық нормаларының рө лін елемеу ү лкен ағ аттық болар еді. Негізгі банкілік заң дар мен кө птеген заң актілерінде қ амтылғ ан дә л осы нормалар тұ тастай банкілік жү йені басқ аруды қ амтамасыз етуге арналғ ан. Осы ә кімшілік нормалардың негізгі міндеттеріне: Біріншіден, банк жү йесін басқ аруды жү зеге асыратын жоғ арғ ы дең гей субъектілерінің қ ұ зыреттілігін анық тау; Екіншіден, тө менгі дең гейдегі, банк операцияларын жү зеге асыратын банктер мен басқ а да қ аржылық институттардың сенімділігін қ амтамасыз ететін қ ұ қ ық тық қ ұ ралдарды белгілеу (лицензиялау негізін жә не тә ртібін бекітетін нормалар жә не т.б.).Ү шіншіден, банк жү йесі тө менгі дең гейінің субъектілері қ ызметінің заң дылығ ы мен негізділігін бақ ылау жә не қ адағ алау функцияларын жү зеге асыру жатады. Банкілік заң наманың келесі бір ерекшелігі — банк қ ызметінің ең алуан тү рлі аспектілері мен мә селелерін реттейтін нормативтік актілердің кө птігі. Мұ ндай жағ дай ең алдымен, несие-банкілік қ ызмет саласында туындайтын қ оғ амдық қ атынастардың заң актілерімен толық қ амтыла алмауы салдарынан туып отыр. Бұ л толымсыздық пайда болғ ан ақ тандақ тарды заң ғ а сә йкес (негізгі ведомстволық) нормативтік актілермен толық тырылуына ә келіп соқ тырмай қ оймайды.Қ азақ стан Республикасы Азаматтық кодексінің жалпы бө лімінің кү шіне енуіне жә не оның ерекше бө лімінін қ абылдауғ а дайындығ ына байланысты, жаң а Азаматтық кодекс банк қ ызметіне байланысты шарттардың жеке тү рлерін реттеуге бағ ытталғ ан. Тиісті тараулар заем жә не кредит, банк салымы жә не шот есеп шарттарын реттеуге арналғ ан. Кодекс кредиторларын қ ұ қ ын қ орғ ауды кү шейтудегі принциптік ерекшеліктерден тұ рады: қ ұ қ ық ты бұ зғ ан емес, қ ұ қ ығ ы бар тарап қ орғ алады. Екінші ерекшелігі кодекс нормасы жә не олардың бұ зылғ ан нормаларымен коллизиясы мү мкін арақ атынасты кө рсетеді. Тағ ы бір ерекшелігі кодекс нормалары жә не басқ а заң не нормативті қ ұ қ ық актілеріне енгізілген нормаларымен олардың коллизиясы мү мкін арақ атынастар. Банк заң дылығ ы Азаматтық кодекстен, заң кү ші бар Қ азақ стан Республики президентінің жарлық тары “Ұ лттық банк туралы” “Қ азақ стан Республикасы банктер жә не банк қ ызметі туралы” жә не басқ а актілерден тұ рады.Біздің республикамыздың банк жү йесінің қ алыптасу проблемасына толығ ырақ тоқ талайық. Қ аржы нарығ ының (ақ ша нарығ ы) қ ызмет атқ аруынын ажырамас қ ұ рамдас бө лігі меншік иелерінің жинақ салымдары болып табылады: заң ды жә не жеке тұ лғ алар жә не дамығ ан банк жү йесі. Басқ а қ аржы делдалдарымен қ атар банктер тұ рғ ындар жинақ қ аражаттары, оларды ұ тымды пайдалану ә дістерін табатын қ арыз алушы фирмалар жә не кә сіпорындарғ а бағ ыттайды.Халық аралық тә жірибе кө рсетіп отырғ андай, нарық шаруашылығ ы жағ дайында кө птеген жинақ салымдары жеке тұ лғ алармен жү ргізіледі де, ал шығ ындар негізінен кә сіпорындармен жү зеге асырылады.Капитал ө ндіріс қ орлары бір саладан екіншісіне ауыса алмайды. Меншік иелері жинақ тарынын қ арыз алушыларғ а тікелей ауысуы тіке жә не жанама қ аржыландыру ә дісімен жү зеге асырылады. Тіке қ аржыландыру бұ л фирманың ақ ша қ аражаттарын алып орнына инвестициялық жү зеге асыру ү шін осы фирма меншігіне ү лестік қ атысу қ ұ қ ын беру, мү ліктерін иелену, билік ету жә не баскару қ ұ қ ын жаң а ережелер дайындау.Банктер тұ рғ ындарғ а сыйақ ы сомаларын тө леу арқ ылы инвестициялық, зейнетақ ы жә не сақ тандыру шоттарын ашу жіне дивидиенттер мен проценттерді капиталғ а айналдыру ү шін қ олайлы жағ дайлар жасау арқ ылы қ ызметтік кен спектрін ұ сыну да, банктердегі тұ рғ ындардың жинақ салымының ұ лғ айғ анына ық пал жасайды.Кө птеген коммерциялық банктердің тұ рақ сыздық жағ дайын тудырғ ан алдарында банкроттық жә не тарату қ аупін тудырғ ан аса елеулі факторларғ а кредит ұ йымдарының белгіленген экономикалық нормативтерді сақ тамау нә тижесінде таратылғ ан активтер ү шін жеткіліксіз кредит саясаты болып табылады. Кө птеген жағ дайларда жеке банктердің қ олайсыз жағ дайларын себептері біліктіліксіз басқ ару, ә лсіз менеджмент, стратегиялық жоспарлау жоқ тығ ы кредит қ аржысын сауатты қ алыптастыра алмау жә не кредит тә уекелділігін басқ ара алмау, ә лсіз ішкі аудит болды.Халық аралық тә жірибеде жеткілікті ірі меншікті капиталы бар банк ірі банк болып есептеледі.Сонымен қ атар екінші дең гейлі банктердің активтерін шектен тыс кө бейту тенденциясы байқ алуы.Тө лемсіздік дағ дарысын шешудің жолдарының бірі республикада бірінғ ай вексель бағ дарламасын енгізу жә не осы негізде ө зара есеп айырысудан вексельді нысанын дамыту.Банк жү йесінің тұ рақ тылығ ын сақ тау жә не кредит механизмін жетілдіру мақ сатында мынандай проблемалар шешуі қ ажет: — банк ө темділігін қ олдау жә не клиенттер талабын неғ ұ рлым тиімді қ анағ аттандыру ү шін банк активтерін жә не қ ызымет кө рсетуді барынша этаптандыру, ірі жобалар мен бағ дарламаларды кредиттеуді немесе консиорционалды несие беру жө ніндегі шарт негізінен басқ а банктермен бірлесіп несие беруде тә жірибеге енгізген жө н.— Банк кірісін жә не табысын ұ лғ айту, олардан тұ рақ тылығ ымен ең алдымен ө німсіз ұ тымсыз шығ ындарды азайту есебінен, ал сонымен бірге ә кімшілік басқ ару персоналын ұ стау шығ ындарын жә не шығ ындарды кұ рт қ ысқ арту есебінен қ амтамасыз ету.Жоғ арыдағ ы кө рсетілгендермен қ атар, клиенттер кө рсетілетін банк операцияларының дә стү рлі емес тү рлері «трасталық», «лизинг», «фактоинг», «инженеринг» жә не кең ес беру қ ызыметтерінің санын ұ лғ айту қ ажет.Дамығ ан елдердің коммерциялық банктерінің кірістерін 60% жуығ ы валюталық процентті, фьюгер операциялары, мә міле сияқ ты қ аржы туындыларын қ олданудан баланстан тыс операциялардан тү скен тү сім есебінен қ алыптасатынын атап ө ткен жө н. Мұ ндай мә мілелер ә сіресе банк тә уекелділігін басқ аруда маң ызды орын алады.Бұ л кө рсетілген операцияларды енгізу жә не дамыту техникалық жағ ынан қ иындық тудырмайды, ө йткені қ азірдің ө зінде барлық дерлік ірі коммерциялық банктер СВИФТ жә не РЕЙТЕР сияқ ты қ аржылық коммуникациялық жү йе қ ызыметін пайдаланады. Сондық тан отандық банк жү йесіне кө рсетілген банк қ ұ рлымдарының игеру жә не енгізу банк жү йесінің жуық арадағ ы негізгі міндеттерінің бірі болмақ.Қ азақ стан Республикасында азаматтардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарының басымдылығ ына, жеке меншікті алғ андағ ы меншіктің барлық нысандарының тең дігіне, кә сіпкерліктің еркіндігіне негізделген қ ұ қ ық тық мемлекет пен азаматтық қ оғ амның негізін қ алауғ а бағ ытталғ ан экономикалық реформа жү ргізілу ү стінде.

Қ Р комммерциялық банктері? Олардың атқ аратын қ ызметтері мен жү ргізетін операциялары! «Коммерциялық банк» термині банк ісінің ертеретегі даму кезең інде, банктердің сауда, тауар айырбасы операциялары мен тө лемдеріне қ ызмет кө рсетуі барысында пайда болды. Негізгі клиенттері саудагерлер болғ ан (міне осында «коммерциялық банк» деген атауғ а ие болды). Бірақ ө неркә сіптің жә не басқ а салалардың дамуымен банктер экономиканың ө зге де сфераларында қ ызмет кө рсете бастағ андық тан да банктің «коммерциялық» деген атауы бастапқ ы мағ ынасын біртіндеп жоғ алтты. Ол банктің «іскер» деген сипатын білдіреді, оның шаруашылық агенттердің барлық жұ мыс тү рлеріне қ ызмет кө рсетуі олардың қ ызметтерінің саласына байланыссыз болады. Коммерциялық банктер – нарық экономикасында қ аржылық операциялар мен қ ызмет кө рсететін несиелік мекемелердің тобын білдіреді. Коммерциялық банктер — банк жү йесінің екінші дең гейіндегі банк, олар кез келген мемлекеттің несие жү йесінің негізгі буыны. Коммерциялық банктің негізгі қ ызметі — кә сіпкерлерге, халық қ а жан-жақ ты несие-қ аржылық қ ызмет кө рсету. Коммерциялық банктер мынадай белгілеріне байланысты жіктеледі: 1.Жарғ ылық капиталдың қ алыптасуына қ арай: -мемлекеттік; -акционерлік; -жеке; -пай қ осу арқ ылы (жауапкершілігі шектеулі серіктестік); -аралас (шетел капиталының қ атысуымен). 2.Операцияларының тү рлеріне қ арай: -ә мбебап, яғ ни экономиканың барлық салаларына бірдей жә не кең кө лемді банктік қ ызмет кө рсететін банктер; -маманданғ ан, яғ ни бір ғ ана салағ а қ ызмет кө рсететін банктер; 3.Аумақ тық белгісіне қ арай: -халық аралық; -мемлкетаралық; -ұ лттық; -аймақ тық; 4.Салалық белгісіне қ арай: -ө неркә сіптік банктер; -сауда банктері; -ауыл шаруашылық банктері; - қ ұ рылыс банктері; -басқ а.; 5.Филиалдар санына қ арай: - филиалсыз; -кө п филиалды. Коммерциялық банктер жеке жә не заң ды тұ лғ алар ү шін бү кіл операциялық қ ызметтерді орындайтын ақ ша нарығ ының жұ мыс жасаушы ә мбебап