Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Темперамент жайлы түсінік.






Темперамент тұ лғ аның мә нді қ асиеттерінің бірі. Берілген мә селеге деген қ ызығ ушылық ерте кезде туындап, қ азіргі кезге дейін психологияның зерттейтін маң ызды бө лігі болып табылады.

Темперамент адамның табиғ и сипатының, психологиялық іс-ә рекетінің динамикалық ерекшеліктері, яғ ни психикалық процестер мен жағ дайлардың ә рекеттерінің ырғ ағ ы, қ арқ ыны, жылдамдығ ы жатады.

Темперамент келесі қ ұ былыстарда кө рінеді:

1. Адамның жалпы белсенділігінде;

2. Қ озғ алу ерекшелігі жә не сө здік қ озғ алу ерекшелігінде;

3. Эмоционалды процестер ерекшелігінде: эмоцияның туындау жә не ө шу жылдамдығ ы, кү ші мен терең дігі, эмоционалды аймақ тың сапалық қ асиеті, яғ ни кез келген эмоцияны бастан кешіру жылдамдығ ы жә не т.б.

Сонымен, темперамент адамның белсендік ерекшеліктерін жә не реактивтілігін біріктіреді. Темперамент бойынша адамдарды ажырату сыртқ ы ө ң дерінде, барлық мінез-қ ұ лық та жә не іс-ә рекетте байқ алады.

Ерте кезден осы кө ріністердің барлығ ы ғ алымдардың назарын аударды. Темпераменттің туа біткен, адамның табиғ и сипаты, яғ ни ағ заның физиологиясымен байланысты екеніне ешкім кү мә нданбайды. Ғ ылым тарихында темперамент жайлы кө птеген теориялар бар.

Темперамент жайлы теорияларды ү лкен ү ш топқ а бө луге болады:

1. Гуморальді теориялар;

2. Конституционалды теориялар;

3. Жоғ ары жү йке жү йесі ерекшеліктеріне байланысты темпераментті тү сіндіруші теориялар.

«Гумор» сө зі сұ йық тық дегенді білдіреді. Ағ за сұ йық тық тары қ озғ алымпаз, оның динамикалық бө лігі. Сондық тан мінез-қ ұ лық ерекшеліктерін ағ задағ ы сұ йық тық тар қ озғ алысының ерекшеліктерімен байланыстырады. Осы бағ ытты ұ станғ ан авторлардың теориялары ең алғ аш пайда болғ ан. Ежелгі жә не ең белгілі гуморальды теория антикалық Грецияда пайда болғ ан, дә рігер жә не философ Гиппократтың теориясы.

Гиппократ теориясы бойынша, адам ағ засында тө рт негізгі сұ йық тық бар: қ ан, қ ара ө т, сары ө т, сө л. Гиппократ пікірінше, адам ағ засында қ ай сұ йық тық басым болса, соғ ан байланысты 4 темперамент типінің бірі сай келеді: қ ан басым болса - сангвиник типі, сө л басым болса - флегматик типі, сары ө т басым болса - холерик, қ ара ө т басым болса - меланхолик типі. Гиппократтың ойынша, адам ағ засындағ ы сұ йық тық тың біреуінің басым болуы климат жағ дайына жә не адамның айналысатын іс-ә рекетіне байланысты.

Темперамент типтерін б.д.д. ө мір сү рген Рим дә рігері К.Гален 13 типке дейін жеткізді.

И. Кант темпераменттің кө ріну аймағ ын тарылтып кө рсетті. Тө рт темперамент типін Кант екі топқ а бө лді: ә рекет темпераментіне жылдам қ имылдайтын холерик пен баяу қ имылдайтын флегматикті жатқ ызды, ә сершіл топқ а оң эмоциялары басым сангвиник пен теріс эмоциясы басым меланхоликті жатқ ызды.

Темпераменттің гуморальді теориялары қ атарына П.Ф. Лесгафтың кө зқ арасын жатқ ызуғ а болады. Ол психикалық ә рекеттің динамикалық ерекшелік сипатын жү рек тамыр жү йесіндегі ә р тү рлі ұ сақ тамырлардан кү ре тамырғ а дейінгі қ ан қ озғ алыс ерекшеліктерімен байланыстырды.

Темпераментті дене бітімімен тү сіндіруші конституционалды теориялар қ атарына Э. Кречмер жә не У. Шелдонның ең бектері жатады.

1921 жылы Э. Кречмердің ә йгілі «Дене бітімі жә не мінез» атты ең бегі жарық кө рді. Оның негізгі идеясы белгілі типті адамдар белгілі психологиялық ерекшеліктерге ие. Адамдарды дене бітіміне байланысты Кречмер тө рт конституционалды типке бө лді: лептосоматик, пикник, атлет, диспластик.

1. Лептосоматик – нә зік денелі, ұ зын бойлы, кеуде қ уысы қ ушық, иығ ы тар, ұ зын жә не арық аяқ -қ олды.

2. Пикник – май қ абаты анық кө рінеді, орта жә не аласа бойлы, жайылғ ан денелі, домалақ басты, мойыны қ ысқ а адамдар.

3. Атлет – бұ лшық еттері кү шті дамығ ан, дене бітімі мығ ым, ұ зын жә не орта бойлы, кең иық ты, жамбасы тар.

4. Диспластик – формасыз адам, дене бітімі дұ рыс емес. Бұ л типтегі индивидтер ә р тү рлі дене бітімінің деформациясымен сипатталады.

Аталғ ан типтерге байланысты ү ш темперамент типтерін бө ліп кө рсетеді: шизотимик, иксотимик, циклотимик. Шизотимикке астеникалық дене бітімі тә н, тұ йық, кө ң іл-кү йі ауысып отырады, бірбеткей, бағ дарлары мен кө зқ арастарын ө згертпейді, қ оршағ андарғ а кү шпен бейімделеді. Иксотимикке атлет дене бітімі тә н, салмақ ты, жесттері мен мимикасы ұ стамды, ойлау майыспалығ ы тө мен, ұ сақ -тү йекке кө ң іл аударушы. Циклотимик пикник дене бітіміне ие, эмоциясы қ уаныш пен қ айғ ы арасында алмасып келіп отырады, адамдармен жылдам араласады, кө зқ арастары шындық қ а жақ ын.

АҚ Ш-та 1940 жылдары У. Шелдон темперамент теориясы кең танымалдық қ а ие болды. Темпераменттің негізін эмбриологиялық тұ рғ ыда тү сіндіруге тырысты.

Ү ш типті бө ліп кө рсетті: 1) эндоморфты – эндодермадан ішкі мү шелер жақ сы дамиды; 2) мезодерма - бұ лшық еттер жақ сы дамиды; 3) эктоморфты – тері мен жү йке талшық тары жақ сы дамиды.

У. Шелдон бойынша, аталғ ан дене типтеріне дененің белгілі функцияларына тә уелді белгілі темперамент типтері сай келеді: висцеротония (ішкі мү шелер), соматотония (дене) жә не церебротония (ми).

Темперамент теорияларының ү шінші тобын қ ұ райтын жоғ ары жү йке жү йесі ерекшеліктеріне байланысты теориялар қ атарына И.П. Павлов ең бегі жатады. Павлов зерттеулері темперамент тұ лғ аның тума сипатталатын қ асиеттері екендігі жайлы кө зқ арастың қ алыптасуының негізі болды. Кең естік психологияда темперамент теорияларының дамуына ү лкен ү лес қ осқ ан Б.М. Теплов ең бектері болып табылады. Теплов темпераменттерінің қ асиеттеріне психикалық іс-ә рекет динамикасын сипаттайтын тұ рақ ты психикалық қ асиеттерді жатқ ызды. Темпераменттің индивидуалды ерекшелігін темпераменттің қ андайда бір қ асиеттерінің даму дең гейімен тү сіндірді. Темпераменттің мә нді қ асиеттеріне келесілерді жатқ ызды:

1. Эмоционалды қ озу;

2. Зейіннің қ озуы;

3. Эмоцияның кү ші;

4. Мазасыздық;

5. Ырық сыз қ озғ алыстардың реактивтілігі;

6. Ерікті мақ сатқ а бағ ытталғ ан іс-ә рекеттің белсенділігі;

7. Майыспалылық – регидтілік;

8. Резистенттілік;

9. Субъективтілік..






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.