Дәріс тезисі. 1.Сезім және эмоциялық белсенділік

1.Сезім жә не эмоциялық белсенділік. Тұ лғ аның эмоционалды белсенділігі бірнеше атауларғ а ие: сезім, аффект, қ ұ марлық, эмоция. Эмоция адамның тү рлі органикалық қ ажеттіліктеріне байланысты туып отыратын шағ ын, адам қ уанғ аннан, қ амық қ аннан кө зіне жас алса, не болмаса бір нә рсеге мә з болып, шек-сілесі қ атып кү лсе, мұ ндай жағ дайдың ұ зақ қ а созылмайтындығ ы.

Эмоция – оң немесе теріс бастан кешудің организмге мә нді ө згерістер ә келуі. Бұ л ө згерістер органикалық ө згерістер нә тижесі немесе таным іс-ә рекетіне байланысты рефлекторлы туындауы мү мкін. Эмоция тамақ қ а қ ажеттілікте, қ андай да міндетті шешуде немесе адамның терең ойғ а, қ иял кезінде кө рінетін реакциялары.

«Эмоция психологиясының» негізін салушы Бенедикт Спиноза: адам денесінің ә рекетке мү мкіндігін жоғ арылататын немесе тө мендететін, ық пал жасайтын немесе шектейтін жә не осы жағ дай идеяларын аффект деп атады.

Қ азіргі кездегі теорияларғ а сә йкес эмоция жайлы теориялардың пайда болуырефлекторлы психофизикалық жә не қ ысымның танымдық анық тамасына жә не оғ ан мә н берумен шартталғ ан.

Эмоционалды белсенділік сә йкес қ ұ рылымдармен жү зеге асырылады: олар тұ лғ аның қ ажеттіліктері, қ ұ ндылық тары жә не эмоционалды сапалары.

Сезім – эмоционалды реакциялардың белгілі тү рлеріне деген тұ рақ ты бейімділік. Олардың кейбіреулері туа берілген, ал кейбіреулері ө мір барысындағ ы тә рбие мен тә жірибеден қ алыптасады. Сезім мысалдары: патриоттық, ата-аналық сезім, ә уенге деген сү йіспеншілік.

Айналадағ ы қ оршағ андардың барлығ ы дерлік эсоция тудырмайды. Адамның эмоциясын тудыратын заттар жә не қ ұ былыстар шең бері бар, адамның эмоциясының молдығ ы адамның эмоциялық мә дениет дең гейін жә не эмоционалды жан-жақ тылығ ын кө рсетеді.

Ө мір адамнан эмоциялық тұ рақ тылық ты жә не кү рделі жағ дайларда қ арсылық кө рсетуді талап етеді.

Перл Изардтың теориясы бойынша базалық эмоциялар ретінде келесі эмоцияларды кө рсетеді:

- қ ызығ ушылық;

- қ уаныш;

- таң қ алу;

- қ айғ ы;

- ашу;

- жек кө ру;

- қ орқ ыныш;

- ар-намыс;

- ұ ялу;

- кінә лілік т.б.

Эмоционалды процесс екі қ абатты қ ұ рылымғ а ие: 1- қ абат нақ ты сезімдерді; қ орқ ыныш, қ уаныш, қ айғ ы т.б. бастан кешіру.

2-қ абат арнайы емес ү лкен жә не кіші шамадағ ы эмоциялы қ ысымдар. Ол стресс деген атау алғ ан.

Стресс – бұ л ақ ыл мен дененің бейімделушілік қ абілеттеріне қ ойылатын талаптар.

2.Тұ лғ аның еріктік белсенділігі. Ерік кү шінің қ ұ рылымы 3 буыннан тұ рады.

1-буын- ә рекетке итермелеудің қ алыптасуы;

2-буын - эмоциямен ө зара ә рекеттестік;

3-буын – кү рделілікті мең геруге арналғ ан кү штерді жұ мылдыру.

Ерік адамның физиологиялық функцияларды жү зеге асырудағ ы ырық ты қ озғ алыстардың базасында дамиды. Алғ ашында балада қ андайда бір ырық ты қ озғ алыстарғ а белсенділік болмайды. Ө скен сайын балада психофизиологиялық механизмдердің дамуына байланысты ырық ты қ озғ алыстарды жү зеге асыру мү мкіндігі артады.

Адам дамуының белгілі кезең дерінде еріктік механизмдер танымдық процестер мен эмоционалдық аймақ тарда кө рінеді. Адам ө мірдегі кү рделілікке қ арсы тұ руда белсенді жә не тұ рақ ты бола бастайды. Ө зін-ө зі ұ стау дамиды, мінез-қ ұ лық еріктің кешені ретінде кө рінеді.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Эмоцияның формалары қ андай?

2. Еріктік акт сипаттамасы.

Ә дебиеттер тізімі: