Тонау мен шабуыл жасап тонаудың жалпы қылмыстық құқықтық сипаттамасы.

Анық тауғ а жататын мә н-жайлар Тонау пен карақ шылык қ оғ амғ а ө те қ ауіпті қ ылмыстар болып саналады, ө йткені олар жә бірленушілерге материалдық зиян келтіріп қ ана коймай, олардың ө мірі мен денсаулығ ына қ астандық ә рекет жасаумен байланысты болады. Сондай-ақ, қ арақ шылық, шабуыл мен тонауды, олардың негізінде баскесерлік шабуылдар, қ орқ ытып алушылык жә не т.б. қ ылмыс жасайтын қ ылмыстық қ ұ рылымдар қ алыптасатын топтар жиі жасайды. Тонау мен қ арақ шылық шабуылдың кө пшілігі азаматтардың жеке мү лкін (бө рікті, аз мө лшердегі ақ ша, киім, тағ ам жә нет.б. заттарды) тартып алу мақ сатында жә не ә детте арнайы дайындық сыз жасалады. Қ ылмыскерлер шағ ын топтар кұ рамында немесе жекелеп, негізінен ашық жерлерде (кө шелерде, саябақ -тарда, ү йлердің аулаларында) кешкі уақ ытта ә рекет жасайды, алайда қ арақ шылық пен тонау кү ндіз де жиі жасалады. [11; 321]

Мемлекеттің немесе коммерциялық қ ұ рылымдар (ақ ша қ аражатын сақ тау орны, ақ ша айырбастау пункті, кассир, инкассаторлар), мү лкін тартып алуғ а, сонымен қ атар такси, жеке кө лік жү ргізушілеріне жә не азаматтардың тұ рғ ын ү йіне қ арсы бағ ытталғ ан тонау мен қ арақ шылық шабуылдар сирек кездеседі, бірақ дә л солар қ ауіпті болып табылады. Мұ ндай қ ылмыстарды негізінен ұ йымдасқ ан топтар жасайды. Ә детте бұ ғ ан алдын ала мұ қ ият дайындалады: қ ылмыскерлер объектіні кү зету жү йесімен толық танысып шығ ады, қ ылмыс қ ұ ралдарын, жасырыну тә сілдерін мұ қ ият даярлайды, қ ылмысқ а қ атысушыларды іздестіреді. Тонау мен қ арақ шылық шабуыл тә сілдерінің ішінен мыналарды атауғ а болады:

1. Ашық жерлерде не ғ имараттарда кенеттен, кү ш кө рсетусіз жасалынатын шабуылдар (сумканы, берікті, азаматтардың ақ шасын, дү кендерден жә не т.б. орындардан бұ йымдарды қ ағ ып алып кету).

2.Ашық жерлерде, сонымен бірге ү йлердің аулалары мен подъездерінде кү ш қ олданып немесе кү ш қ олданам деп қ орқ ытып шабуыл жасау.

З.Тұ рғ ын ү йлерге бір себептермен немесе кү ш қ олданып кіру арқ ылы азаматтарғ а шабуыл жасау.

4.Мемлекеттік жә не коммерциялык банктердің қ ызметкерлеріне, кассирге, сатушыларғ а қ арап сауда кә сіпорындарының ғ имараттарында, қ аржы мекемелерінде, байланыс бө лімшелері мен басқ а да мемлекеттік немесе жеке мекемелер мен кә сіпорындарда жасалынатын шабуылдар.

5.Темір жол, су кө ліктері немесе басқ а кө ліктердің жылжымалы қ ұ рылымында азаматтарғ а қ арсы шабуыл жасау. б.Такси жү ргізушілеріне тапқ ан акшасын не болмаса кө лігін жә не басқ а заттарын тартып алу мақ сатында шабуыл жасау. [12; 365]

Тонау мен қ арақ шылық шабуыл барысында із қ алыптастыру тетігінің бірқ атар ерекшеліктері болады. Ә детте оқ иғ а болғ ан жерде қ ылмыс іздері мен басқ а да заттай дә лелдемелер ө те аз қ алады. Кө зімен кө рген адамдар тонау немесе қ арақ шылық шабуылды толық бақ ылай алмайды; яғ ни олар жауап алғ ан кезде болғ ан оқ иғ анын кейбір жерлерін ғ ана айтып береді жә не кө п жағ дайда кө з кө рген куә герлер тіптен болмайды. Жә бірленушілерді айтатын болсақ, олардың кейбіреулері қ ылмысқ а байланысты жү йкесінің кү йзелуіне себепті болғ ан оқ иғ аны бұ рмалап қ абылдайды. Жә бірленушілерге кейде қ ылмыскерлер саны кө п болып, олар «биік бойлы», «тү рлері хайуан тә різдес» жә не т.б. болып кө рінеді. Сондық тан, тергеуші кө з кергендер мен жә бірленушілерден алғ ан мә ліметтерге сын кө збен қ арап оларды басқ а дә лелдемелермен салыстыра отырып, мұ кият кайта тексеруі тиіс. Тонау мен қ арақ шылык жасайтын адамдар кө бінесе жұ мыс істемейді, адамгершілікке жат ө мір сү реді, ү немі маскү немдікке салынады, есірткі пайдаланады. Олардың денін бұ рын сотталғ андар қ ұ райды.[13; 244]

Қ арақ шылық жасарда қ ылмыскерлер жә бірленушіні оның лауазымын, кә сібінің тү рін жә не материалдық жағ дайын ескере отырып, тандайды. Тонау кезінде кө п жағ дайда жасына немесе басқ а да себептерге байланысты белсенді қ арсылық кө рсете алмайтын кісілердің қ ұ рбанына айналады. Қ арақ шылық шабуыл мен тонауғ а жиі спирттік ішімдік ішетін адамдар мен жең ілтек ә йелдермен қ атынас жасауғ а бейім тұ лғ алар ұ шырайды. Тонау мен қ аракшылык, шабуыл жайлы іс бойынша анык-тауғ а келесі мә н-жайлар жатады: — тонау немесе қ арақ шылық тың орын алғ ан-алмағ аны; — тонау немесе қ арақ шылық жасау тә сілі; егер қ арақ шылық жасалса, жә бірленушіге қ атысты қ олданылғ ан кү ш кө рсету неден байқ алады; — қ ылмыс қ ашан, қ айда жә не қ андай жағ дайда жасалынды; — тонау немесе қ арақ шылық нә тижесінде не ұ рланғ ан, ұ рланғ ан зат кімге (мемлекетке, кооперативтік немесе қ оғ амдық ұ йымдарғ а, жеке тұ лғ ағ а, нақ ты кімге) тиесілі, ұ рланғ ан заттың бағ асы қ анша; — қ ылмысты кім жасады; егер оны топ жасаса, топқ а кімдер кіреді, ә рбір қ атысушының рө лі қ андай; — жә бірленуші кім, қ арақ шылык шабуыл жағ дайында жә бірленуші денсаулығ ына зиян келді ме, оның сипаты мен ауырлық дә режесі қ андай, ұ рланғ ан затгы жасыруғ а кө мектесетіндер немесе жасырушылар болды ма, нақ ты кімдер; — қ ылмыс нә тижесінде келген жалпы материалдық зиян қ андай, тонау немесе қ арақ шылық шабуыл жасауғ а қ андай жағ дайлар мү мкіндік туғ ызды.[14; 222]

Қ ылмыстық іс қ озғ ау ерекшеліктері. Тергеудің алғ ашқ ы кезендеріне тә н жағ дайлар Тонау мен қ арақ шылық жайлы қ ылмыстық іс қ озғ ау ү шін жиі себеп болып табылатындар: жә бірленушілердін немесе олардың туыстарының арыздары; мемлекеттік, қ оғ амдық немесе жеке ұ йымдардың лауазымды тұ лғ аларының, осы ұ йымдарғ а жататын мү лікті ашық тү рде ұ рлап кету фактілері туралы немесе мү лікті тартып алу мақ сатында олардын қ ызметкерлеріне шабуыл жасалғ андығ ы туралы хабарлауы; медицина мекемелерінің шабуыл жасау нә тижесінде жә бірленген адамдарғ а кө мек кө рсеткені туралы, хабарлауы; кө зі керген тү лғ алардың тонау немесе қ арақ шылык шабуыл белгілері деп табылатын фактілер туралы арыздары; тергеушінің ө зінің немесе аныктау органдарының қ ылмыс белгілерін табуы. Ә детте тонау немесе қ арақ шылық белгілері бар оқ иғ а туралы хабар алғ аннан соң арызданушыдан жауап алынады. Егер арызданушы жә бірленуші болмай, кө зі кө рген немесе тиісті мекеме, кә сіпорын не болмаса ұ йым ә кімшілігінің ө кілі болса, онда жедел тү рде оқ иғ а болғ ан жерді кү зетке алу шараларын қ олдану, жә бірленушіні анық тау жә не одан оқ иғ анын, мә н-жайын анық тау қ ажет. Сұ рау салушы тұ лғ а кө п жағ дайда жә бірленушінің денесінен, киімінен жә не заттарынан табылғ ан іздер (дене жарақ аты, жыртылғ ан не бү лінген киім) расында да оғ ан қ атысты кү ш қ олданылғ анын куә ландыратынына кө з жеткізуі мү мкін. Жедел тү рде сезіктіні іздестіруді ұ йымдастыру ү шін, арызданушығ а сұ рақ салуды қ ысқ а мерзімде ө ткізу керек. Ә детте тонау мен қ арақ шылық ты тергеудің алғ ашқ ы кезең інде мына тергеу жағ дайлары жиі кездеседі:

1. Тонау немесе қ арақ шылық жасағ ан сезікті тұ лғ а қ ылмыс орнында не болмаса дә л жасалғ аннан соң ұ сталғ ан.

2. Қ ылмысты жасағ ан сезікті тұ лғ а ә лі ұ сталмағ ан, бірақ тергеушінің қ олында оны іздестіру мен ұ стауды ұ йымдастыруғ а мү мкіншілік беретін мә ліметтер бар.

3. Қ ылмыс жасағ ан тұ лғ а туралы қ ұ қ ық қ орғ ау органдарында ақ парат жоқ немесе жоқ тың қ асы.

Аталғ ан жағ дайлардың біріншісінде тергеуші іс-ә рекеттерінің келесі бағ дарламасы мақ сатқ а сай болмақ: сезіктіні ұ стау, оны жеке тінту, жауап алу, қ ажетті жағ дайда - оны куә ландыру; жә бірленушіден сұ рақ -жауап алу; қ ажетті жағ дайда оның киімдерін тексеру жә не куә ландыру; оқ иғ а болғ ан жерді қ арау; сезіктіден жауап алу; сезіктінің тұ рғ ылық ты жерін тінту; кө з кө рген — куә лерден жауап алу; сот-медициналық, криминалистік жә не басқ а сараптамалар тағ айындау. Екінші тергеу жағ дайында алғ ашқ ы тергеу ә рекеттерінің келесі жү йесі орынды: жә бірленушіден жауап алу, оны куә ландыру жә не киімін карау; оқ иғ а болғ ан жерді қ арау; куә герлерден жауап алу; сот сараптамасын тағ айындау; жедел іздестіру шаралары. Ү шінші жағ дай ү шін де жоғ арыда аталғ ан тергеу ә рекеттерінен басқ а, сезікті тұ лғ аларды анық тау мен ұ рланғ ан заттарды іздестіруге бағ ытталғ ан жедел іздестіру шаралары тә н. Қ ылмыс жасалғ анан кейін ө ткен уақ ытқ а байланысты «ізін суытпай» іздестіру ұ йымдастырылады. Ол ү шін тиісті ішкі істер органдары хабардар етілуі тиіс. Кү рделі жағ дайларда патрульдік-бекеттік қ ызмет, сондай-ақ кылмыскерлер автокө лікке жасырынуы мү мкін деген негіз болса, кө лікті бакылау кү шейтіледі. Жедел шаралар жиынтығ ы ұ рланғ ан мү ліктердің ө ткізілуі мү мкін жә не қ ылмыскерлердің пайда болуы мү мкін жерлерде жү ргізіледі. [15; 421]

Алғ ашқ ы тергеу ә рекеттерінің тактикалық ерекшеліктері Тонау мен қ аракшылыкты тергеу барысында оқ иғ а болғ ан жерді қ арау, кылмыскерлер мү лікті тартып алу ү шін, алдымен жә бірленушінің қ арсылығ ын не баска да тосқ ауылдарды (ә йнекті қ ирату, есікті сындыру жә не т.б.) жең іп алуғ а мә жбү р болғ анда, ең жақ сы нә тижелер береді. Бірақ мұ ндай мә н-жайлар орын алмағ анда да қ арау жү ргізуден бас тартпау керек. Тә жірибе кө рсеткендей, оқ иғ а болғ ан жерді мұ қ ият жә не ә дісін тауып қ арағ анда, кылмыстың материалдық іздерін ә ркашан табуғ а болады. Егер жә бірленушінің оқ иғ а болғ ан жерді қ арауғ а қ атысуғ а шамасы болса, оны сонда шақ ыру қ ажет. Қ арауғ а сарапшы-криминалист пен кинолог инспекторды қ атыстыру да ү лкен пайда ә келеді. Қ арау барысында тергеуші қ ол, аяккиім, қ ан іздерін, қ ылмыскер не жә бірленуші тастағ ан немесе тү сіріп алғ ан заттарды жә не кү рес іздерін табуғ а тырысуы тиіс. Кейде оқ иғ а болғ ан жерді қ арау нә тижесінде қ ылмыскердің ү стінде немесе оның киімінде қ андай іздер қ алуы мү мкін екендігін аныктауғ а болады (мысалы, оқ иғ а болғ ан жерден киімнен ү зіліп тү сіп қ алғ ан тү йме табылса, ал ол жә бірленушінікі болмай шық са, онда ойша ол тү йменің қ ылмыскердің киімінен тү суі мү мкіндігін болжауғ а болады). Тонау немесе қ арақ шылық ты тергеу барысында қ ылмыс іздері мен заттай дә лелдемелер жиі кылмыс орнынан қ ашық тау жерлерден табылып жатады. Сондық тан қ арау шекарасын қ ылмыскердін, кұ рбанғ а жакындауы мү мкін жолдарын жә не мү мкін бағ ыттарын ескерту арқ ылы кең ейткен орынды. Егер тонау немесе қ арақ шылық кезінде қ ылмыскер мен қ ұ рбанның арасында кү рес болса, жә бірленушінің киімінде не болмаса жеке заттарында микробө лшектер қ алуы мү мкін. Олар ә детте жұ қ қ ан заттармен бірге алынады. [16; 345]

Окиғ а орнынан қ ылмыскер ұ стауы мү мкін нә рсе табылса, иіс ү лгісін алу керек. Қ арақ шылық жә не тонау жайлы іс бойынша жә бірленушіден жауап алу оқ иғ а болғ ан жерді қ араудан соң дереу жү ргізіледі, ал жеке жағ дайларда қ араудың алдында жү ргізілуі мү мкін. Шабуылғ а ұ шырағ ан жә бірленушіден жауап алу алдында оны жү батып, онын қ ауіпсіздігіне қ ұ қ ық қ орғ ау органдары кепілдік бере алатынын тү сіндіруі кажет. Одан кейін тергеуші келесі сұ рақ тарды анық тауы кажет: — тонау немесе қ арақ шылық шабуыл қ айда жә не қ ашан болды; — жә бірленуші қ андай себеппен қ ылмыс жасалғ ан жерде болды; — тонау немесе қ арақ шылық шабуыл кезінде оқ иғ а калай дамыды (қ ылмыскер немесе қ ылмыскерлер нақ тылы не істеді, не айтты, жә бірленушіге катысты қ олданғ ан кү ш кө рсету немесе кү ш кө рсетем деп қ орқ ыту неден байкалады жә не т.б.); — егер қ ылмыскерлер каруланғ ан болса, қ андай қ арумен қ аруланғ ан жә не оның белгілері; — тонау немесе қ арақ шылық шабуыл барысында жә бірленуші қ андай ә рекет жасады (қ ылмыстық ә рекетті тоқ татуғ а немесе кылмыскерді ұ стауғ а ә рекет жасағ ан-жасамағ аны, қ арсылық кө рсеткен-кө рсетпегені, кө мекке шақ ырғ ан-шақ ырмағ аны жә нет.б.); — тонау немесе қ арақ шылық шабуылдың жә бірленушіге келтірген зардабы қ андай (қ ылмыскер одан не алып кетті, материалдық зиянның мө лшері қ андай, жә бірленушіге қ андай дене жарақ аты келтірілді); — қ ылмыскерлердің белгілері қ андай, жә бірленуші қ ылмыскерді тани ала ма, олар қ ай бағ ытта жасырынды; — ұ рланғ ан бұ йымдардың белгілері кандай; — тонау немесе қ арақ шылық шабуылдан кейін жә бірленуші не істеді; — болғ ан окиғ аны кім керді немесе кім кө руі мү мкін жә не т.б. Сұ рак-жауап барысында жә бірленушіден мейлінше толық жә не нақ ты жауап алуғ а тырысу кажет. Ә сіресе қ ылмыскердін белгілері жә не ұ рланғ ан мү ліктердің белгілері мен ерекшеліктері егжей-тегжейлі суреттелуі тиіс. Қ ылмыскерді суреттеу барысында «ауызша суреттеу» ережелері мен терминдерін мү мкіндігінше кең қ олданғ ан жө н. Қ ылмыскердің ерекше белгілерін (мең дерін, қ алдарын, тыртық тарын, сү йелдерін, та-туировкаларын) жә не киімдерінің ерекшеліктерін айқ ындап жазып алу маң ызды. [17; 425]

Ұ рланғ ан заттарғ а келетін болсақ, оларды хаттамағ а егжей-тегжейлі суреттеумен қ атар, жә бірленушіден ұ рланғ ан заттардың қ ұ жаттарын (тө лқ ұ жат, кепілдеме талоны) немесе оларғ а тиісті бұ йымдарының (қ осалқ ы тү йме, мата қ иын-дысы, фотоаппарат қ орабы) сакталып қ алғ ан-калмағ анын анық тау кажет. Егер қ ылмыскерлер киімдерді алғ ан болса, онда киімнің қ алтасында не болғ аны анық талады. Қ арақ шылык жайлы іс бойынша, егер жә бірленушіге кү ш қ олданылғ ан болса, тез арада жә бірленушіні куә ландыру жә не онын, киімін қ арау жү ргізілуі тиіс. Сот-медициналык сараптамасын жү ргізу кезінде жоғ алып кетуі мү мкін, жә бірленушінің денесіндегі кү ш кө рсету іздерін (кө герген жер, қ анды сү йел-дер) сондай-ақ оның киіміндегі закымдалғ ан ластанғ ан іздерін де айқ ындап, бекітудің дә лелдемелік маң ызы зор. Егер жә бірленушіні куә ландыру нә тижесінде кү ш керсету іздері табылса, лезде сот-медициналық сараптама тағ айындалады. Оның барысында денсаулығ ына келген зиянның сипаты мен дең гейі туралы мә селелер жиі шешіледі.

Қ ылмыскерді ұ стау кезінде батыл, сонымен қ атар сақ танып ә рекет ету қ ажет, себебі сезіктілер кө бінесе қ арулы болады. Ұ стағ аннан соң, лезде сезіктіні тінту жү ргізіледі. Тінтудің максаты — қ аруды, жә бірленушіден ұ рлап алынғ ан заттарды, сонымен қ атар ұ сталынғ ан тұ лғ ағ а тиесілі емес жә не басқ а тонау жә не қ арақ шылык кезінде ұ рлануы мү мкін бұ йымдарды тауып алу болып табылады. Айта кететін жайт, тонау мен карақ шылық шабуыл жасаушы қ ылмыскерлер жә бірленушіден тартып алғ ан қ ұ нды емес жә не бірден кезге тү спейтін жеке белгілері жоқ (тарақ, автоқ алам т.с.с.) ұ сақ бұ йымдарды ө зінің жеке басына пайдалану ү шін қ алдырады. Бірақ жә бірленушілер оларды онша байқ ала қ оймайтын белгілері бойынша таниды. Сондық тан тергеу барысында ұ сталғ ан тұ лғ адан табылғ ан ә рбір заттың кімге тиесілігін мұ қ ият тексеру қ ажет. Осы категориядағ ы іс бойынша тү рғ ын ү йде тінту жү ргізудін мақ саты — ұ рланғ ан жә не қ ару, киім ретінде пайдаланылуы мү мкін жә не сезікті мен оның отбасына тиесілі емес заттарды табу. Сондай-ақ, тінту барысында қ ару (мылтық, пышак, кастет) дайындау ү шін қ олданылатын материалдар мен жартылай дайын ө німдер, сонымен катар қ ылмыскерлердің жасырыну кұ ралдары (маска ретінде пайдаланылатын кезге лайық талғ ан тесігі бар шұ лық тар, париктер), қ ылмыс жасау кезінде сезіктінің ү стінде болғ ан киім мен аяқ киімдер жиі табылады. [18; 523]

Қ аракшылық шабуыл туралы іс бойынша ұ сталғ ан тұ лғ аны куә ландыру мен киімін ұ сталғ анның киімін қ араудың дә лел-демелік маң ызы зор, атап айтқ анда, куә ландыру мен киімді қ арау арқ ылы кү ресу іздерін жә не куә лер немесе жә бірленушілер хабарлағ ан сезіктінің денесіндегі татуировкалар мен басқ а да ерекше белгілерді табуғ а болады. Окиғ аны кө зімен кө рген тұ лғ алардан, куә лардан (егер олар бар болса) жауап алу ізін суытпай жү ргізілуі қ ажет, ө йткені оларғ а қ ылмыскер, оның достары немесе туыстары жағ ынан жағ ымсыз ә сер етілуі мү мкін. Егер мұ ндай ә сер жауап алғ аннан кейін жасалса, олар мақ сатына жете қ оймайды. Жауап алу кезінде, ә детте, жә бірленушіден де жауап алу кезіндегі мә н-жайлар аныкталады. Қ ылмыс жасады деген сезікті тұ лғ а ұ сталмағ ан жағ дайда, тергеу ә рекеттерімен қ атар, белсенді тү рде сезіктіні айқ ындап, окиғ аның барлық мә н-жайын анық тауғ а бағ ытталғ ан жедел іздестіру шаралары жү ргізілуі тиіс.

Тонау жә не қ арақ шылық жайлы іс бойынша тергеудің келесі кезең інде куә ретінде жауап алуғ а болатындар: мекеме, кә сіпорын жә не ұ йым жетекшілері, ведомстволык, емес қ орғ ау кү зетшілері жә не жеке кү зетшілер; сезіктінің туыстары мен таныстары; жасалғ ан қ ылмыска байланысты қ андай болса да бір жайды білетін басқ а да адамдар. Анық талатын сұ рақ тар шең бері жалпы сезіктіге қ ойылатын сұ рақ тармен сә йкес келеді. Сезікті мен жә бірленушінің туыстарынан, таныстарынан қ осымша тү рде олардың ө мірбаянының деректері жә не тұ рғ ылық ты жері мен жұ мыс орнынан қ алай сипатгалатыны анық талады. Қ арастырылып жаткан категориядағ ы іс бойынша тергеудің келесі кезенінде ә р тү рлі сараптамалар тағ айындалады: сот-медициналык (тірі тұ лғ алар мен заттай дә лелдемелер), криминалистік (трасологиялық жә не қ арутанушылык), сонымен қ атар топырақ тану, материалтану жә не басқ а да сараптамалар. Затгай дә лелдемелердің сот-медициналық сараптамасы оқ иғ а болғ ан жерде, сезікті немесе жә бірленушінің киімінде, не болмаса басқ а заттарда: темекі тұ қ ымы, қ ан іздері, шаш жә не т.б. табылғ анда тағ айындалады. [19; 621]

Сараптамашыларғ а тергеу ә рекеттері барысында табылып алынғ ан қ аннын, басқ а да денеден бө лінген заттардың, сонымен бірге шаштардың сезіктіден немесе жә бірленушіден алынғ ан тиісті ү лгілермен сә йкестігін немесе айырмашылығ ан анық тау міндеті қ ойылады. Кейде мұ ндай жағ дайларда оқ иғ аның анық -қ анығ ын (мысалы, жә бірленуші ө зін жә бірлеген кезде кандай қ алыпта болғ анын) анық тау ү шін диагностикалық сараптама тағ айындалады. Трасологиялық сараптама барысында қ олдың, аяккиімнің жә не т.б. іздерін нақ ты тұ лғ а, сонымен бірге доң ғ алақ іздерін нақ ты кө лік қ алдыруы мү мкіндігі анық талады; қ арутану сараптамасы заттың атыс каруына немесе суық қ аруғ а тиістілігін, қ арудың жасалу тә сілін (зауытта немесе колдан жасалуын), оқ немесе гильза накты қ арудан атылғ ан-атылмағ анын аныктайды. Сот-топырақ тану сараптамасы сезікті аяккиімінен немесе кө лік табанынан табылғ ан топырақ бө лшектері окиғ а болғ ан жердегі топырақ пен бірдей немесе бірдей еместігін айкындайды. Жауап алу барысында айыпкерге қ ойылатын сұ рактар тергеудің бастапқ ы кезең інде жү ргізілетін сезіктіден жауап алу барысында анық талғ ан сұ рақ тарғ а ү қ сас болады. Ә детте тонау жә не қ арақ шылық жайлы іс бойынша айыпкерлер жалғ ан жауап беретінін естен шығ армағ ан жө н. Сондық тан жауап алу кезінде дә лелдемені ұ сыну тә жірибесі кең қ олданылады, сонымен қ атар айыпкердін еркіне қ арамастан оның кінә лігін дә лелдейтін мағ лұ маттарғ а, не екендігін анық тауғ а бағ ытталғ ан тә сілдер, тергеушінің мағ лұ маттылығ ы туралы жауап алынушыда ұ лғ айтылғ ан тү сініктің тууы қ олданылады. Тонау жә не қ арақ шылық шабуылдарды тергеудің келесі кезең інде тануғ а ұ сыну, айғ ақ ты оқ иғ а орнында тексеру жә не басқ а да тергеу ә рекеттері жү ргізіледі.[20; 421]

Тонау мен қ аракшылық шабуылдарды табысты ашу жә не тергеудің негізгі шарттары Қ ылмыстық оймен азаматтардың тұ рғ ын ү йлеріне кіру арқ ылы жасалғ ан қ арақ шылық тың аса ә депсіздігі, қ атыгездігі жә не айқ ын пайдакү немдік — тойымсыздық бағ ыты, кө п жағ дайда, оларды тергеудін белгілі бір кү рделілігін туғ ызып, тергеушіден біркатар шарттарды есепке алуды талап етеді. Қ айта қ ұ ру барысында қ ұ қ ық қ орғ ау органдары алдына қ ойылғ ан қ ылмыстылық пен, ә сіресе онын, ұ йымдаскан тү рлерімен кү ресті кү шейту міндеттері талдау, сонымен қ атар ішкі істер органдарында жинақ талғ ан озык тә жірибені зерделеу қ арақ шылық шабуылдарды ойдағ ыдай ашып, тергеудің накты мү мкіндіктерін қ амтамасыз ететін келесі негізгі шарттарды атауғ а мү мкіндік береді: - азаматтардың тұ рғ ын ү йлеріне кіру арқ ылы жасалғ ан қ арақ шылық туралы ә рбір хабарды аса жауаптылық пен жә не жедел ілтипат алу; — алғ ашқ ы тергеу ә рекеттері мен жедел іздестіру шараларын кешіктірмей жә не біліктілікпен жү ргізу; — тергеу барысында тергеушінің

ІІМ-нің қ ызметтерімен, Ү Қ К-мен ө зара тығ ыз ә рекеттесуі, жұ ртшылық кө мегі мен бұ қ аралық ақ парат кұ ралдарын белсене пайдалану; - қ азіргі таң дағ ы жедел, криминалистік техника мен тергеудің ғ ылыми ә дістерін жан-жақ ты қ олдану. Жұ ртшылық тың қ ылмысқ а қ арсы кү реске қ атысуы қ ұ кық қ орғ ау органдарының кү шін анағ ұ рлым артгырады, осы міндетті тікелей атқ аратын, сонымен қ атар ең бекші бұ қ аранын, мемлекеттік аппарат қ ызметімен байланысының маң ызды тү рі болып табылады, оларғ а қ ұ қ ық тық заң ның қ олданысын бақ ылау мү мкіндігін туғ ызады, занды қ ұ рметтеуді жә не қ ұ қ ық бұ зушылық қ а жол бермеу сезімдерін тә рбиелейді. Бү л саладағ ы жү мыста бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары (теледидар, радио, бас-па) маң ызды рә л атқ арады, ө йткені олардан кө мек сұ рау тергеуден жасырынып жү рген қ ылмыскерлер мен ұ рланғ ан мү ліктерді іздестіруді табысты жү зеге асыруғ а, азаматтарғ а қ арақ шылык шабуыл жасауғ а мү мкіндік туғ ызатын мә н-жайлар мен жағ ымсыз істердің себебін жою мақ сатында алдын алу жұ мыстарын белсенді жү ргізуге мү мкіндік береді.