Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Радиоактивті заттардан қорғану.






Радиоактивті заттардан қ орғ аудың бірнеше жолдары бар. Олар: физикалық, химиялық жә не биологиялық тә сілдері.
Физикалық тә сіл. Бұ л тә сілдің ұ йғ аруы бойынша, дер кезінде қ ол-аяқ ты денені жылы су мен жуып отыру керек. Қ олғ а арнаулы тү рде дайындалғ ан перчаткаларды кию керек. Қ атты радиоактивті элементтердің бө лшектерінің кішкентай тү йіршіктері ішкі органдарғ а ө тіп кетпеуін қ адағ алап отыруы керек.
Екер кішкентай бө лшектер ішкі органдарғ а ө тсе, олар тез арада ағ задан шығ а қ оймайды. Ә сіресе радий, уран, плутоний, стронций, иттрий жә не цирконий бө лшектері ағ заларғ а ө тсе қ ауіпті ісіктер туғ ызуы мү мкін. Олар радиоактивті сә улелер таратады. Цезий тез еритін тұ здарды тү зеді. Сө йтіп адам ағ заларының жұ мсақ тканьдерінде жиналады да ү немі иондалғ ан сә улеленуді таратады.
Радиоактивті стронцийдің бө лшектерін адам ағ заларынан шығ ару оң ай емес. Стронцийді кальциймен ығ ыстырып шығ аруғ а болады.
Тез еритің цезий – 137 бө лшектерін ағ залардан ығ ыстырып шығ ару ү шін кө п мө лшерде су ішу керек. Радиоактивті элементтерді ағ залардан шығ ару ү шін қ ымыздық сірке қ ышқ ылы мен лимон қ ышқ ылынкө п мө лшерде пайдалану керек. С, Д витаминің ішу ө те пайдалы (сә біз, редис). Арақ -шарап ішуге болмайды. Олар радияцияның ә рекетін кү шейтіп жіберуі мү мкін.
Радияциядан қ орғ анудың химиялық жә не биологиялық жолдары. Радияцияғ а қ арсы қ олданатын препараттарды радиопротекторлар деп аталады. Олар радиоактивті элементтердің бө лшектері ағ залардан шығ ару ү шін неше тү рлі химиялық препараттарды пайдаланады.Олар ағ заларды радияциядан сақ тап қ алады. Иондалғ ан сә улеленуді ем-дом ретінде пайдалануғ а болады. Дерттерге диагностика қ ою ү шін де таң баланғ ан атомды пайдаланады. Сә уле тератиясы мен қ ан, ауруларын емдеуге болады. Қ ауіпті ісіктерді де емдеу ү шін бета-сә улесін пайдаланады. Адамдарды Радияциядан қ орғ ау Қ азақ стан Республикасының алдында тұ рғ ан аса кү рделі мә селе. Қ азақ стан Республикасында адамдардың денсаулығ ына ө те ү лкен кө ң іл бө лінеді.

 

Адамзат баласы осы кезде бұ рын – сонды болып кө рмеген орасан кө п ғ ылыми табыстарғ а жетіп, техника мен технологияны дамыта тү суде. Оларды тө тенше тү рде дамуы биология ғ ылымдарына тікелей байланысты. Ол жаратылыстану ғ ылымдарының кө рнекті салаларының бірі. Оның басты міндеттері жер бетіндегі тіршіліктің пайда болуын, оның эволюциялық жолмен дамуын зерттеу. Биология жердің тіршілік иелері адамдар мен жануарлар ө сімдіктер мен неше тү рлі кө зге кө рінбетін микроорганизмдер ә лемін зерттейді. Алынғ ан мә ліменттердің негізінде сигнал хабарды дә л тіркейтін сезімтал машиналар мен механизмдер шығ ару жұ мыстарын жү ргізеді.
Кейінгі кезде биологиялық ғ ылымдар орасан зор ілгерлеп, алғ а басты. Осы уақ ыттың ішінде тіршілік дү ниесі адамдар, жан-жануарлар, ө сімдіктер ә лемі туралы кө птеген тү сінігіміз бар. Тірі организмдердің пайда болу жолдарын, биохимиялық процестерін білеміз. Бірақ кө птеген биологиялық кө ріністердің қ ұ пия сырлары ә лі кү нге дейін ө з шешімін тапқ ан жоқ.

 
 

 

Қ азақ стандағ ы радиациялық жағ дай
Қ азақ стан территориясында қ уатты ядролық сынақ тардың ең кө п мө лшері жасалды. Семей полигонында 1949 жылдан 1989 жылғ а дейін 470 ядролық жарылыс, оның 90-ы ауада, 354-і жер астында жә не 26-ы жер бетінде жү ргізілген.
Олар Қ азақ стан территориясының біраз бө лігінің радиациялық ластануына ә келді. Шығ ыс Қ азақ стан тұ рғ ындары Хиросима-Нагасаки мен Чернобыльдан кейінгі ең ү лкен йондаушы сә улелену дозасын алғ ан. Радияциялық ә серге байланысты туғ ан аурулар туралы мә ліметтер 1989 жылғ а дейін қ ұ пия сақ талып келді. Ресми емес кө здердің мә ліметтеріне сү йенсек лейкемиядан қ айтыс болғ андар саны ондағ ан мың адамды қ ұ райды.
Қ азақ стан территориясында радияциялық ластану себептеріне мыналар жатады:
 Семей ядролық полигонында жасалғ ан жарылыстардың салдары
 Радиоактивті материалдарды пайдаланылатын атомдық ө неркә сіп орындары
 Ғ аламдық жауындар
 Халық шаруашылық мә селелерін шешу мақ сатында жасалғ ан жер асты ядролық жарылыстар
 Табиғ и радиоактивтілік
 Радиоактивті қ алдық тар.
Семей ядролық полигоны. 1995 жылы Шығ ыс Қ азақ стан облысының Орталық бө лігіндегі жү ргізілген аэрограмма, спектрографиялық суреттер жер бетіндегі цезий – 137 активтілігі 65 – 100 мкр/сағ. болғ аның кө рсетті. Кейбір жерлерде 120-500 мкр/сағ. байқ алғ ан. Зайсан кө лінің Оң тү стік Батыс жағ алауында цезий 137 радиациялық фоны 120-150 макр/сағ. қ ұ рағ ан. [1., 290б]
Бұ рын жү ргізілген ядролық жарылыстар табиғ и сулардың, тек ядролық полигон зонасында ғ ана емес, оғ ан жақ ын жатқ ан территорияда да қ алыптасуынан теріс ә сер етеді.

Семей қ аласынан оң тү стікке қ арай, Тарбағ атай маң ында су алмасу белсенді жү ретін аймақ та — α жә не β белсенділік салыстырмалы тү рде тө мен болғ ан.

 


Халық шаруашылық мә селелерін шешу мақ сатындағ ы жер асты ядролық жарылыстар. 1995 жылғ а дейін Қ азақ стан территориясында ә скери полигондардан тыс 32 жер асты ядролық жарылыстары жасалғ ан. Олар ә р тү рлі халық шаруашылық шешу ү шін, соның ішінде жер қ ыртысын сейсмикалық зерттеулер, Каспий маң ы ойпатында тұ зды мұ нараларда жер асты кең істіктерін жасау ү шін жү ргізілген. Қ азіргі уақ ытқ а дейін бұ л территориядағ ы жер асты суларының ластану дә режесі жә не мониторингі бойынша ешқ андай жұ мыстар жү ргізілмеген.
Радиоактивті материалдарды пайдаланылатын атомдық кә сіпорындар. Қ азақ стан территориясының техногенді қ ызмет ә серінен радиоактивті ластануы уран ө ндіру кен орындарымен, ядролық зерттеу жә не энергетикалық қ ұ рылғ ылар, полиметалдық, мұ най жә не газ кен орындарындағ ы ө ндіру жә не ө ндеу жұ мыстарымен байланысты. Бұ л жұ мыстар уран-радий жә не торий қ атарының элементтерінің ә серінен радиоактивтіліктің жоғ арғ ы болуымен сипатталады. Республикамызда 80000-нан астам кә сіпрындар жұ мыс істейді. Олардың жалпы белсенділігі 250 мың кюриден астам. Аталғ ан йондаушы сә улелер кө здерінің жалпы санынан, шамамен 20000 (80 мың кюри) ө ндірістен шығ арылып, кө мілуі қ ажет.
Зерттеулер нә тижесінде Шығ ыс Қ азақ стан облысында 1995 жылы бірқ атар аномалиялар анық талғ ан. «Ү лбі» комбинатының ө неркә сіптік территориясында 15 радиоактивті ластану учакелері табылып, оның 13-і жойылды. Кә сіпорындарда коммисия қ ұ рылып, бұ л жағ дайдың себептерін анық тау мақ сатында тергеу жұ мыстары жү ргізілуде. Солтү стік Қ азақ стан облысының территориясында Смирнов поселкесінің элеваторынан қ уатты 200-3000 мкр/сағ. йондаушы сә улелер шығ аратын қ ұ ралдар табылғ ан. Семей облысында кедендік бақ ылау жү йесімен бірлесе отырып жү ргізілген тексеру нә тижесінде Қ азақ стан территориясынан сыртқ ы радиоактивті ластанғ ан сым кабельдерінің шығ арылуының 3 факторы тіркелген.

 

 

Ғ аламдық жауындар. 1995 жыл бойында цезий – 137 концентрациясы 0-0, 42 Бк/кв м шамасында ауытқ иды. Ал жалпы β – белсенділік айына 0, 4-0, 9 Бк/кв м ө згереді. Бұ л республика халқ ына қ ауіп туғ ызбайды. Ауадағ ы радиоактивті аэрозольдердің мө лшері рұ қ сат етілетін мө лшерден артық емес.
Радиоактивті қ алдық тар. Қ азақ стан территориясының табиғ и радиоактивтілігі оны қ ұ райтын метерологиялық ә ртектіліктің тү зілуімен генетикалық байланысты, сонымен қ атар уран, радий мен торий қ атарының элементтерімен жә не космостық сә улеленумен байланыты. Табиғ и радиоактивтік фон ә р тү рлі болуы мү мкін: ірі су қ оймаларының акваторияларында (Каспий, Арал тең іздері, Балқ аш кө лі) 6-8 мкр/сағ болса, граниттік массадан тұ ратын территорияда 50-60 мкр/ сағ қ ұ райды.
Магмалық жыныстар жер бетіне шығ ып жататын табиғ и радиоактивті фон 18-22 мкр/сағ, ал кү шті қ азіргі тұ ң балық тү зілістердің табиғ и радиациялық фоны 10-18 мкр/сағ қ ұ райды.
Космостық сә улелердің жалпы табиғ и радиациялық фондағ ы ү лесі 3-8 мкр/сағ. 1995 жылы зерттеулер нә тижесінде Кө кшетау облысының Арық балық жә не Сарытү бек мекен-жайларындағ ы барлық ғ имараттарда радиоактивті газ радонның жоғ ары концентрациясы анық талғ ан.
Елімізде ү кіметтік емес экологиялық ұ йымдардың қ ызметін саяси, қ ұ қ ық тық негізде дамытуғ а да қ олайлы жағ дайлар жасалуда. «Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау туралы», «Экологиялық сараптау туралы»заң дарда жұ ртшылық тың қ атысу ережесі, ақ парат туралы негіздер қ аланғ ан. Республикамызда 200-ден аса ү кіметтік емес ұ йымдар қ оршағ ан ортаны қ орғ ау, экологиялық білім беру, радияциялық қ ауіпсіздік, экологиялық ағ арту сияқ ты бағ ыттарда жұ мыс істеді.

 

Қ аладағ ы ауаның ластануы, жердің тозуы мен шө лейттенуі, ө ндірістік жә не тұ рмыстық қ алдық тардың кө беюі, жер асты жә не ү сті су кө здерінің ластануы, Ертіс, Жайық, Талас, Сырдария, Іле, Шу ө зендерінің ластанғ ан сулары негізгі экологиялық мә селелер болып отыр. Ауаның ластануы 15 қ алада нормадан асып кеткен, Ө скемен, Ленинагор, Алматы, Ақ тө бе, Атырау, Ақ тау, Теміртау, Шымкент, Тараз, Петропавл, Қ арағ анды т.б. бұ рынғ ығ а қ арағ анда қ азіргі ү лкен дең гейде болып отыр. Арал ө нірінің 59, 6 млн.-ғ а жері азғ ан. Сонымен қ атар кө терілген тұ зды шұ аң ның ағ ындары 300 шақ ырымғ а, ара қ ашық тығ ы 500 шақ ырымғ а дейін таралып жатыр. Республикамызда 20 млрд. тоннадан астам ө ндіріс жә не тұ рмыс қ алдық тары жиналып қ алғ ан. Жыл сайын 14 млн. Куб м тұ рмыстық жә не 700 млн. тонна ө неркә сіптік қ алдық тар, олардың ішінде 84 млн. Тонна уландырғ ыш т.б. жиналады. Сонымен қ атар зауыт, фабрикалар ө ндеген рудаларын ө ндіріс қ алдық тарының 1-18 ү йіндісі жалпы кө лемі 56 млн. текше метр алып жатыр, радиоактивті фоны 35 мкр/сағ аттан 3000 мкр/сағ атқ а жетіп, халық денсаулығ ын бұ зуда.
Қ азақ станда АЭС қ ұ рлысын салу туралы ә ң гімен, сонау Кең ес Одағ ы тұ сында жиі қ озғ алатын. 1995 жылы бұ л мә селе Ү кімет басқ армасында қ айта қ аралып, Оң тү стік Қ азақ стан облысында Шардара АЭС-ін салу кө зделген-ді. Ғ алым-мамандардың айтуынша, тә уелсіз, егеменді ел ретінде, ә лемдік ө ркениеттің бір бө лігі салынатын Қ азақ станда атом электр станциясының болуы қ ажет. Тіпті, Балқ аш кө лінің жағ асында «Ү лкен» атты елді мекенде салынады деген ә ң гіменің ұ шы шығ ып жатыр. Бірақ, арнайы жұ мыс жоспары жасалып, мамандар ірітелмеген. АЭС-тің қ оршағ ан ортаны ластайтыны, ө зен, кө лдердің жағ асында салуғ а болмайтыны тағ ыда дә лелденіп отыр. Шетелдерде, мә селен, Францияда электр энергиясының 90 пайызын АЭС ө ндіргенімен, есесіне адам ө міріне қ ауіпсіздігі жан-жақ ты қ аралғ ан. Демек,, АЭС қ ұ рлысын салмай-ақ, электр энергиясын ө ндірудің басқ аша кө дерін қ арастыру қ ажет. Бұ ғ ан қ осымша бас қ осуғ а қ атысушылар жалғ ыз тү йін – қ азақ стан қ азіргі АЭС салуғ а дайын емес деген қ ортынды жасады.

 

 

 

Қ ортынды:


Табиғ и ортаны ластаушы заттар ә р тү рлі болып келеді. Ол заттар ө зінің табиғ атына, шоғ ырлануына жә не адам организміне ә сер ету уақ ытына қ арай ә р тү рлі жағ ымсыз нә тижелер туғ ызады.Қ азіргі кезде ауаны ластайтын заттардың 150-ден астамы белгілі. Бұ л заттар ауада кү н сә улесінің ә серімен бір-бірімен реакцияғ а тү сіп, жаң а қ осындылар тү зеді.
Радиациялық ластанудың баска ластанудан кө п айырмашылығ ы бар. Қ ысқ а толқ ынды электрмагниттік сә уле шығ ару мен зарядталғ ан бө лшектерді бө ліп шығ аратын тұ рақ сыз химиялық элементтердің ядросы — радиактивті нуклидтер. Міне, осы бө лшектер мен шығ арылғ ан сә улелер адамның организміне тү скенде жасушаларды (клеткаларды) бұ зады, соның нә тижесінде тү рлі аурулар пайда болады.
Радиациялык ластанудың негізгі кө здері — альфа, гамма жә не бэта, сиякты радиоактивті сә улелер. Ионданғ ан сә улелер адам, жануар организмдерінде ақ уыз, фермеш жоне басқ а да заттардың ө згеруіне, яғ ни сә уле ауруының дамуына ә келіп соғ ады.
Адамдар екі-ү ш рет сә уле алғ анда ауыр сә уле ауруына ұ шырайды, ал аз мө лшерде адам ұ зак уакыт сә уле ауруына шалдығ ады.
Қ абылданғ ан мө лшеріне карай сә уле ауруы ү ш тү рлі дә режеде болады: 1-дә режесі жең іл тү рі — 100-200 рентген мө лшерінде; 2-ші дә режесі орташа — 200-300 рентген; 3-ші дә режесі ауыр — 300-500 рентген мө лшерінде болады.
Сә уле ауруы ү ш кезенде жү реді: бірінші кезең - сә уленің организмге ә сері оның мө лшеріне карай болады. Оның ең алғ ашкы белгілері: ә лсіздік, бас айналу, бас ауру, жү рек айну, қ ү су, іш ө ту, терінің бозаруы, қ ан қ ысымының секірмелі болуы, естен тануы. Екінші кезең — бірінші кезеннен кейін уакытша аурудың жағ дайы жақ сарады. Бұ л кезең ді латентті кезен, яғ ни, жағ дайдын жақ сы болып кө ріну кезең і деп атайды. Алғ ан радиация мө лшері кө п болса, бұ л кезең қ ысқ а болады да екі кү ннен ү ш жетіге дейін созылады. Ә лсіздік, терлегіштік, тә бетінің тө мендеуі, ұ йқ ысынын бұ зылуы байкалады жә нс қ анда ө згеріс болады.

 

 

Ү шінші кезең — ө те жоғ ары мө лшерде сә уле алғ анда сә уле ауруының асқ ыну кезең і басталады. Аурудың температурасы кө теріліп, ішіне қ ан қ ұ йылады, жаралар пайда болады, бадамша безі асқ ынып, баспа ауруы пайда болады. Ү ш-тө рт жетіден кейін шаштары тү седі, қ ан ү юы бү зылады да жү қ палы аурулар дами бастайды (ө кпенің кабынуы, дизентерия, іш ө ту, каннын бү зылуы, т.б.).

Радиактивтік ластану ө ткен ғ асырдың 40-шы жылдары уранның ыдырау реакциясы ашылғ аннан бастап пайда болғ ан. Атом энергиясын американдық тар соғ ыс максатында, ал 1945 жылдан бү рын Кең ес дә уірінде оны бейбіт максатка пайдалана бастады. Атом энергиясын пайдалану кезінде сактандыру шаралары коса жү ргізіледі. Ө йткені, атом қ ондырғ ылары жұ мыс істеу кезінде, адам ө міріне қ ауіпті радиактивті шлак тү зіледі. Ал оны залалсыздандыру оң ай шаруа емес. Радиактивті калдық тарды тең ізге, мұ хитқ а, ө зенге тастауғ а рұ ксат етілмейді. Ә рине, бұ л жағ дай кейбір капиталистік елдерде сақ талмайды. Мә селен, Ирландия жағ алауы қ азір ядролық ү йіндіге айналғ ан. Жыл сайын мү хит тү біне радиактивтік қ алдық тар тасталып жатыр. Кө птеген дамығ ан елдерде атом ө неркә сібі кә сіпорындарында белгіленген санитарлык нормағ а дейін радиактивті заттардьң концентрациясын азайтатын тазарту қ ондырғ ыларын салынғ ан. Қ алдық тар баллондарга салынып цементтеледі де, арнаулы жерлерге тасталады. Чернобыль апаты айналадағ ы орта мен халық тың денсаулығ ына қ атты ә сер еткен, атом энергиясындағ ы ешуакытта болмағ ан апат. Чернобыль апаты кезінде атмосферағ а 50 МК радиактивті заттар шығ арылғ ан жә не ауданы 3000 км болатын жерге таралғ ан.

 






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.